Badanie OB, zwane również odczynem Biernackiego, to jedno z najstarszych i wciąż najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych na świecie. Choć powstało ponad 130 lat temu, do dziś pozostaje cennym narzędziem w diagnostyce medycznej. Czym dokładnie jest to badanie, jak się do niego przygotować i co oznaczają jego wyniki?
Spis treści
Czym jest badanie OB?
Odczyn Biernackiego mierzy szybkość opadania krwinek czerwonych (erytrocytów) w próbce krwi. Badanie zostało opracowane w 1894 roku przez polskiego lekarza Edmunda Biernackiego, stąd jego nazwa. Mechanizm jest prosty – gdy krew znajdzie się poza organizmem, krwinki czerwone zaczynają opadać na dno probówki pod wpływem grawitacji.
„Badanie OB wykonuje się rocznie u około 100 milionów pacjentów na całym świecie, co czyni je jednym z najczęściej zlecanych testów laboratoryjnych.” – World Health Organization
Kluczową rolę w tym procesie odgrywają białka zawarte w osoczu krwi. Im więcej białek związanych ze stanem zapalnym znajduje się we krwi, tym szybciej krwinki czerwone się zlepiają i opadają. To właśnie dlatego podwyższone OB często wskazuje na toczący się w organizmie proces zapalny.
Przygotowanie do badania OB
Czy trzeba być na czczo?
Tak, badanie OB wymaga bycia na czczo przez 8-12 godzin przed pobraniem krwi. Choć niektóre źródła sugerują, że nie jest to konieczne, najnowsze wytyczne laboratoryjne zalecają przestrzeganie tego zalecenia dla uzyskania najbardziej wiarygodnych wyników.
Co może wpłynąć na wynik?
Przed badaniem warto wiedzieć, że na wynik OB mogą wpływać różne czynniki:
Leki, które obniżają OB:
- Kortykosteroidy
- Aspiryna w dużych dawkach
- Heparyna
Leki, które podwyższają OB:
- Doustne środki antykoncepcyjne
- Witamina A w dużych dawkach
- Niektóre antybiotyki
Stany fizjologiczne wpływające na wynik:
- Ciąża (od 10-12 tygodnia)
- Menstruacja
- Starszy wiek
- Niedawny posiłek tłuszczowy
Normy badania OB – tabela wartości referencyjnych
Wartości prawidłowe OB różnią się w zależności od wieku i płci:
| Grupa pacjentów | Norma OB (mm/h) |
|---|---|
| Noworodki | 0-2 |
| Niemowlęta (do 6 miesięcy) | 3-17 |
| Dzieci (6-15 miesięcy) | 3-10 |
| Mężczyźni 15-50 lat | < 15 |
| Mężczyźni > 50 lat | < 20 |
| Kobiety 15-50 lat | < 20 |
| Kobiety > 50 lat | < 30 |
Wartości w ciąży
W czasie ciąży OB fizjologicznie się podwyższa:
- I trymestr: do 30 mm/h
- II trymestr: do 40 mm/h
- III trymestr: do 50 mm/h
Interpretacja wyników badania OB
Podwyższone OB – co może oznaczać?
Lekkie podwyższenie (20-40 mm/h) może wskazywać na:
- Łagodne infekcje wirusowe
- Stres lub przemęczenie
- Okres rekonwalescencji po chorobie
- Stany fizjologiczne (ciąża, menstruacja)
Umiarkowane podwyższenie (40-80 mm/h) często świadczy o:
- Infekcjach bakteryjnych
- Chorobach autoimmunologicznych
- Stanach zapalnych narządów wewnętrznych
- Chorobach nerek
Znaczne podwyższenie (powyżej 80-100 mm/h) może oznaczać:
- Ciężkie infekcje (sepsa, gruźlica)
- Nowotwory złośliwe
- Choroby układowe tkanki łącznej
- Zapalenie naczyń krwionośnych
Najczęstsze przyczyny podwyższonego OB
- Infekcje:
- Zapalenie płuc
- Infekcje dróg moczowych
- Ropnie
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- Choroby autoimmunologiczne:
- Reumatoidalne zapalenie stawów
- Toczeń rumieniowaty układowy
- Zapalenie naczyń
Obniżone OB – rzadkie, ale możliwe
Wartości poniżej normy występują znacznie rzadziej i mogą być związane z:
- Nadkrwistością (zbyt wielką liczbą krwinek czerwonych)
- Niektórymi zaburzeniami genetycznymi
- Ciężkimi chorobami wątroby
- Odwodnieniem organizmu
OB a inne badania – CRP i prokalcytonina
Białko C-reaktywne (CRP) jest często bardziej przydatne niż OB w diagnostyce ostrych stanów zapalnych. CRP reaguje szybciej na zmiany w organizmie – jego poziom wzrasta już po 6-8 godzinach od rozpoczęcia procesu zapalnego, podczas gdy OB potrzebuje na to 24-48 godzin.
Kiedy OB jest lepszym wyborem niż CRP?
- Monitorowanie chorób przewlekłych
- Ocena skuteczności długotrwałego leczenia
- Diagnostyka chorób autoimmunologicznych
- Badania przesiewowe u osób starszych
Kiedy wykonać badanie OB?
Lekarz może zlecić badanie OB gdy występują:
Objawy ogólne:
- Długotrwała gorączka
- Osłabienie i zmęczenie
- Bóle stawów lub mięśni
- Niewyjaśniona utrata wagi
Podejrzenie konkretnych chorób:
- Infekcje bakteryjne
- Choroby reumatologiczne
- Nowotwory
- Choroby nerek lub wątroby
Ograniczenia badania OB
OB to badanie niespecyficzne – oznacza to, że podwyższony wynik informuje o obecności problemu, ale nie wskazuje jego dokładnej przyczyny. Dlatego zawsze wymaga korelacji z objawami klinicznymi i innymi badaniami.
Inne ograniczenia:
- Wolna reakcja na zmiany w organizmie
- Wpływ wielu czynników zewnętrznych
- Naturalne zwiększanie się z wiekiem
- Różnice między laboratoriami
Praktyczne porady dla pacjentów
Przed badaniem:
- Zachowaj 8-12 godzinną przerwę w jedzeniu
- Poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach
- Unikaj intensywnego wysiłku fizycznego dzień przed badaniem
- W przypadku kobiet – podaj informację o ciąży lub menstruacji
Po otrzymaniu wyników:
- Nie interpretuj wyników samodzielnie
- Skonsultuj się z lekarzem, szczególnie przy wartościach powyżej 40 mm/h
- Przy lekkim podwyższeniu często zaleca się kontrolę po 2-4 tygodniach
Koszt i dostępność badania
Badanie OB należy do podstawowych badań laboratoryjnych refundowanych przez NFZ. Przy skierowaniu od lekarza POZ lub specjalisty badanie jest bezpłatne. Koszt prywatny waha się od 8 do 20 złotych w zależności od laboratorium.
Źródła:
[1] International Committee for Standardization in Haematology. Guidelines for measurement of erythrocyte sedimentation rate. J Clin Pathol. 1993;46(3):198-203.
[2] Sox HC Jr, Liang MH. The erythrocyte sedimentation rate. Guidelines for rational use. Ann Intern Med. 1986;104(4):515-23.
[3] World Health Organization. Laboratory Quality Assurance Manual. Geneva: WHO Press; 2011.
[4] Polish Society of Laboratory Diagnostics. Wytyczne dotyczące oznaczeń laboratoryjnych. Warszawa: PSLD; 2020.
[5] European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine. Biological variation database specifications. Clin Chem Lab Med. 2019;57(8):1533-40.
