Współczesna okulistyka dysponuje wieloma zaawansowanymi metodami diagnostycznymi, a wśród nich szczególne miejsce zajmuje optyczna koherentna tomografia (OCT). To nieinwazyjne badanie rewolucjonizuje sposób wykrywania i monitorowania chorób oczu, umożliwiając lekarzom spojrzenie w głąb siatkówki z niespotykaną dotąd precyzją.
**Według badań, systemy OCT osiągają dokładność diagnostyczną na poziomie 92,5% w wykrywaniu retinopatii cukrzycowej, co czyni je jednym z najbardziej precyzyjnych narzędzi w okulistyce.**¹
Spis treści
Czym jest badanie OCT?
Optyczna koherentna tomografia (OCT) to zaawansowana technika obrazowania, która wykorzystuje koherentne światło podczerwone do tworzenia szczegółowych, przekrojowych obrazów struktur oka. Metoda ta działa na podobnej zasadzie jak ultrasonografia, z tą różnicą, że zamiast fal dźwiękowych używa wiązek światła.
Technologia OCT opiera się na interferometrii, czyli analizie interferencji światła odbitego od różnych warstw tkanek. Dzięki temu można uzyskać obrazy o rozdzielczości sięgającej kilku mikrometrów – to oznacza, że możliwe jest zobaczenie nawet najdrobniejszych zmian w strukturze siatkówki.
Rodzaje badania OCT
W praktyce klinicznej stosuje się kilka wariantów tej technologii:
Najczęściej stosowaną wersją jest OCT spektralna domena (SD-OCT), która zapewnia wysoką jakość obrazów przy stosunkowo krótkim czasie skanowania. Nowszą technologią jest OCT swept-source (SS-OCT) o większej głębokości penetracji, szczególnie przydatną w obrazowaniu naczyniówki. OCT-angiografia (OCTA) umożliwia natomiast bezinwazyjne obrazowanie naczyń krwionośnych siatkówki bez konieczności podawania środka kontrastowego.
Jakie struktury oka bada OCT?
Badanie OCT pozwala na szczegółową wizualizację licznych struktur oka:
OCT umożliwia rozróżnienie dziesięciu głównych warstw siatkówki, w tym warstwy włókien nerwowych siatkówki (RNFL), warstwy komórek zwojowych, warstwy jądrowe wewnętrzną i zewnętrzną, warstwę fotoreceptorów oraz nabłonek barwnikowy siatkówki (RPE). Inne wizualizowane struktury to tarcza nerwu wzrokowego (kluczowa w diagnostyce jaskry), naczyniówka (warstwa naczyń krwionośnych pod siatkówką), plamka żółta (makula) odpowiedzialna za ostre widzenie centralne oraz rogówka w przypadku OCT segmentu przedniego oka.
Wskazania do wykonania badania OCT
Choroby siatkówki
Badanie OCT jest szczególnie wartościowe w diagnostyce:
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) – OCT pozwala wykryć charakterystyczne zmiany jak druzy, obrzęk lub krwawienia pod siatkówką.
Retinopatia cukrzycowa – technologia umożliwia wczesne wykrycie uszkodzeń naczyń siatkówki, jeszcze przed pojawieniem się objawów.
Obrzęk plamki – niezależnie od przyczyny, OCT precyzyjnie mierzy grubość siatkówki i lokalizuje płyn.
Diagnostyka jaskry
OCT odgrywa kluczową rolę w wykrywaniu jaskry poprzez:
- Pomiar grubości warstwy włókien nerwowych
- Ocenę morfologii tarczy nerwu wzrokowego
- Wykrywanie wczesnych ubytków przed ich manifestacją w badaniu pola widzenia
Monitoring leczenia
Badanie służy również do:
- Oceny skuteczności terapii (np. iniekcji do oka)
- Monitorowania progresji choroby
- Planowania dalszego postępowania terapeutycznego
Jak przebiega badanie OCT?
Przygotowanie pacjenta
Przed badaniem często konieczne jest rozszerzenie źrenic specjalnymi kroplami. Proces ten trwa około 15-20 minut i pozwala na lepszą wizualizację struktur oka. Warto pamiętać, że po zakropleniu:
- Ostrość widzenia może być ograniczona przez kilka godzin
- Występuje zwiększona wrażliwość na światło
- Nie należy prowadzić samochodu po badaniu
Przebieg procedury
Sama procedura jest bardzo prosta i bezbolesna:
- Pozycjonowanie – pacjent siada przed aparatem i opiera głowę na specjalnej podporze
- Fiksacja wzroku – należy patrzeć w określony punkt świetlny
- Skanowanie – trwa zaledwie kilka sekund dla każdego oka
- Powtórzenie – w razie potrzeby wykonuje się dodatkowe skany
Całe badanie zajmuje zwykle 10-15 minut i nie powoduje żadnego dyskomfortu.
Co czuć może pacjent?
- Badanie jest całkowicie bezbolesne
- Może wystąpić lekkie oślepienie od światła aparatu
- Czasami konieczne jest kilkukrotne powtórzenie skanów dla uzyskania optymalnej jakości obrazu
Jakie choroby wykrywa badanie OCT?
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD)
OCT pozwala na:
- Wykrycie druzy – złogów pod siatkówką
- Identyfikację neowaskularyzacji – nieprawidłowych naczyń krwionośnych
- Monitoring atrofii geograficznej
- Ocenę odpowiedzi na leczenie iniekcjami anty-VEGF
Retinopatia cukrzycowa
Technologia OCT umożliwia:
- Wykrycie obrzęku plamki cukrzycowego – jednej z głównych przyczyn utraty wzroku u diabetyków
- Identyfikację mikroaneuryzmów i mikrokrwawień
- Ocenę stanu naczyń siatkówki
- Monitoring progresji choroby
Jaskra
W diagnostyce jaskry OCT pozwala na:
- Pomiar grubości warstwy włókien nerwowych (RNFL)
- Wykrycie ubytków przed ich manifestacją w badaniu pola widzenia
- Różnicowanie jaskry od innych neuropatii
- Obiektywny monitoring progresji choroby
Inne schorzenia wykrywane przez OCT
| Choroba | Charakterystyczne zmiany w OCT |
|---|---|
| Dziura w plamce | Ubytek w pełnej grubości siatkówki |
| Błona epiretialna | Cienka błona na powierzchni siatkówki |
| Centralna surowicza retinopatia | Odwarstwienie neuroepitelium |
| Zapalenia naczyniówki | Pogrubienie naczyniówki, płyn |
| Torbielowaty obrzęk plamki | Charakterystyczne przestrzenie płynowe |
Bezpieczeństwo i ograniczenia badania
Bezpieczeństwo
Badanie OCT jest całkowicie bezpieczne dla pacjentów w każdym wieku. Używane światło podczerwone nie powoduje uszkodzeń oka, a sama procedura jest nieinwazyjna.
Ograniczenia techniczne
- Zmętnienia ośrodków optycznych (zaćma, krwawienie do ciała szklistego) mogą utrudnić uzyskanie dobrej jakości obrazów
- Problemy z fiksacją u niektórych pacjentów
- Ograniczona głębokość penetracji w przypadku bardzo grubych tkanek
Przeciwwskazania
Badanie nie ma przeciwwskazań bezwzględnych. Względne ograniczenia to:
- Zaawansowana zaćma znacznie utrudniająca obrazowanie
- Niemożność współpracy ze strony pacjenta
- Nasilone drgania gałki ocznej (nistagmus)
OCT-angiografia – przyszłość diagnostyki
OCT-angiografia (OCTA) znajduje szczególne zastosowanie w wykrywaniu neowaskularyzacji w AMD, ocenie mikronaczyń siatkówki w retinopatii cukrzycowej, diagnostyce okluzji naczyniowych oraz monitoringu chorób zapalnych siatkówki.
Interpretacja wyników – co oznaczają kolory na mapach OCT?
Wyniki OCT często prezentowane są w formie kolorowych map grubości:
Kolor zielony – grubość w normie
Kolor żółty – lekkie odchylenia od normy
Kolor czerwony – znaczne odchylenia wymagające uwagi
Kolor biały/czarny – obszary bez pomiaru lub artefakty
Interpretation wyników zawsze powinna być dokonana przez doświadczonego okulistę, który uwzględni kontekst kliniczny i inne badania.
Koszty i dostępność badania
Refundacja
W Polsce badanie OCT jest refundowane przez NFZ w określonych wskazaniach medycznych, takich jak:
- Podejrzenie jaskry
- Retinopatia cukrzycowa
- Zwyrodnienie plamki żółtej
- Monitoring leczenia
Badania prywatne
Koszt prywatnego badania OCT waha się od 100 do 300 złotych w zależności od ośrodka i zakresu badania.
Przygotowanie do badania – praktyczne wskazówki
Przed wizytą warto:
- Zabrać aktualną listę przyjmowanych leków
- Przygotować się na 2-3 godzinne pogorszenie widzenia po rozszerzeniu źrenic
- Zorganizować transport – nie prowadzić samochodu po badaniu
- Zabrać okulary przeciwsłoneczne na czas po badaniu
Po badaniu:
- Unikać jasnego światła przez kilka godzin
- Nie wykonywać czynności wymagających ostrego widzenia
- Objawy powinny ustąpić w ciągu 4-6 godzin
Znaczenie OCT w nowoczesnej okulistyce
Badanie OCT stało się standardem złotym w diagnostyce wielu chorób oczu. Jego znaczenie w praktyce klinicznej jest nie do przecenienia – pozwala na:
Wczesne wykrywanie chorób – często przed pojawieniem się objawów
Precyzyjny monitoring – obiektywną ocenę progresji lub regresji zmian
Personalizację terapii – dostosowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta
Zmniejszenie inwazyjności – ograniczenie potrzeby wykonywania bardziej uciążliwych badań
Podsumowanie
Badanie OCT to przełomowa technologia, która zrewolucjonizowała diagnostykę okulistyczną. Dzięki swojej precyzji, bezinwazyjności i szybkości wykonania stało się niezastąpionym narzędziem w wykrywaniu i monitorowaniu chorób oczu. Dla pacjentów oznacza to możliwość wczesnego wykrycia problemów ze wzrokiem i skuteczniejsze leczenie, często zanim pojawią się pierwsze objawy choroby.
Jeśli lekarz zaleca wykonanie badania OCT, warto skorzystać z tej możliwości. Wzrok to jeden z najcenniejszych zmysłów, a jego ochrona powinna być priorytetem dla każdego z nas.
Bibliografia i źródła:
¹ Lam AKN, et al. Automated Diagnosis and Grading of Diabetic Retinopathy Using Optical Coherence Tomography. Diagnostics (Basel). 2018;8(2):41. PMC6018370.
² American Academy of Ophthalmology. What Is Optical Coherence Tomography? 2025. https://www.aao.org/eye-health/treatments/what-is-optical-coherence-tomography
³ National Center for Biotechnology Information. Optical Coherence Tomography – StatPearls. 2024. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK606122/
⁴ Fujimoto JG, Pitris C, Boppart SA, Brezinski ME. Optical Coherence Tomography: An Emerging Technology for Biomedical Imaging and Optical Biopsy. Neoplasia. 2000;2(1-2):9-25. PMC1531864.
⁵ National Eye Institute. Diabetic Retinopathy. https://www.nei.nih.gov/learn-about-eye-health/eye-conditions-and-diseases/diabetic-retinopathy
