Pandemia COVID-19 pozostawiła po sobie nie tylko miliony ozdrowieńców, ale również nowe wyzwania medyczne. Coraz więcej pacjentów zgłasza się do lekarzy z objawami utrzymującymi się tygodniami lub miesiącami po przebytej infekcji. Long, lub Post COVID, czyli długotrwałe następstwa choroby, dotyka znaczną część osób, które przeszły zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2.
Według najnowszych badań, około 10-30% osób po przebytym COVID-19 doświadcza długotrwałych objawów trwających ponad 12 tygodni, niezależnie od ciężkości pierwotnej infekcji.
Spis treści
Czym jest Long COVID?
Long COVID to zespół objawów utrzymujących się lub pojawiających się po 12 tygodniach od zakończenia ostrej fazy choroby. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje go jako stan, w którym objawy nie mogą być wyjaśnione inną diagnozą medyczną. Co istotne, długotrwałe dolegliwości mogą dotknąć każdego – zarówno osoby, które przeszły COVID-19 ciężko, jak i te, które chorowały bezobjawowo.
Najczęstsze objawy pourazowe
Zespół chronicznego zmęczenia
Przewlekłe wyczerpanie to najczęściej zgłaszany objaw Long COVID. Pacjenci opisują je jako głębokie zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku i znacznie ogranicza codzienne funkcjonowanie. Stan ten przypomina zespół chronicznego zmęczenia (CFS) i może być związany z trwającym w organizmie stanem zapalnym.
Problemy neurologiczne i poznawcze
„Mgła mózgowa” to potoczne określenie zespołu objawów obejmujących:
- Problemy z koncentracją i pamięcią krótkotrwałą
- Trudności w znajdowaniu słów
- Spowolnienie myślenia
- Zaburzenia orientacji przestrzennej
Dodatkowo u pacjentów obserwuje się częste bóle głowy, zawroty głowy oraz zaburzenia snu. Niektórzy doświadczają również parestezji – nietypowych doznań skórnych w postaci mrowienia, kłucia czy drętwienia.
Dolegliwości sercowo-naczyniowe
Układ krążenia często ponosi konsekwencje po COVID-19. Pacjenci skarżą się na:
- Kołatania serca i nieregularny rytm
- Ból w klatce piersiowej
- Duszność wysiłkową
- Spadek tolerancji wysiłku fizycznego
Objawy te mogą utrzymywać się nawet do 60 dni po przebytej infekcji, także u osób, które chorowały łagodnie.
Zaburzenia węchu i smaku
Utrata lub zniekształcenie węchu i smaku to jedne z najbardziej charakterystycznych objawów COVID-19. U części pacjentów po powrocie tych zmysłów pojawia się parosmia – zniekształcenie zapachów, przez co przyjemne dotąd aromaty stają się odrażające. Niektórzy odczuwają również urojenia węchowe, czując nieistniejące zapachy dymu, chemikaliów czy spalenizny.
Powikłania narządowe
Płuca i układ oddechowy
Przewlekły kaszel i utrzymująca się duszność to częste dolegliwości po COVID-19. U niektórych pacjentów rozwija się włóknienie płuc (fibroza), które może trwale ograniczyć sprawność oddechową. Dlatego kontrolne badania obrazowe płuc są szczególnie ważne u ozdrowieńców.
Serce i naczynia krwionośne
COVID-19 może prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego (miokarditis), które objawia się bólami w klatce piersiowej, dusznością i zmniejszoną wydolnością fizyczną. Zwiększone jest również ryzyko powstawania zakrzepów w naczyniach krwionośnych, co może prowadzić do udarów mózgu czy zatorowości płucnej.
Nerki i inne narządy
Koronawirus może uszkadzać nerki, prowadząc do ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek. Obserwuje się również problemy z układem pokarmowym, objawiające się biegunkami, bolami brzucha czy utratą apetytu.
Powikłania u dzieci – PIMS-TS
Chociaż dzieci zwykle przechodzą COVID-19 łagodnie, u niektórych może rozwinąć się groźne powikłanie zwane PIMS-TS (Pediatric Inflammatory Multisystem Syndrome). Zespół ten charakteryzuje się:
| Objaw | Opis |
|---|---|
| Gorączka | Powyżej 38,5°C, trwająca co najmniej 3 dni |
| Objawy skórne | Wysypka, szczególnie na dłoniach i stopach |
| Objawy neurologiczne | Od drażliwości po drgawki i śpiączkę |
| Problemy sercowe | Zapalenie mięśnia sercowego |
| Objawy trawienne | Biegunki, wymioty, ból brzucha |
PIMS-TS pojawia się zwykle 2-4 tygodnie po przebytej infekcji i wymaga natychmiastowej hospitalizacji.
Kto jest najbardziej narażony?
Czynniki ryzyka Long COVID:
- Wiek – ryzyko wzrasta z wiekiem
- Płeć – kobiety chorują nieco częściej
- Ciężkość przebiegu – hospitalizacja zwiększa ryzyko
- Choroby współistniejące – cukrzyca, otyłość, choroby serca
Jednak ważne jest to, że długotrwałe objawy mogą pojawić się u każdego, niezależnie od wieku czy stanu zdrowia.
Diagnostyka i badania
Jeśli podejrzewasz u siebie Long COVID, skonsultuj się z lekarzem. Podstawowa diagnostyka obejmuje:
Badania krwi: morfologia, biochemia, markery stanu zapalnego (CRP, D-dimery)
Badania obrazowe: RTG lub tomografia klatki piersiowej w celu oceny stanu płuc
Badania kardiologiczne: EKG, echokardiografia serca przy problemach kardiologicznych
Konsultacje specjalistyczne: neurolog przy objawach neurologicznych, kardiolog przy problemach z sercem
Leczenie i rehabilitacja
Obecnie nie ma specyficznego leczenia Long COVID. Postępowanie jest objawowe i wymaga często współpracy wielu specjalistów. Kluczowe elementy to:
Stopniowy powrót do aktywności – unikanie nadmiernego wysiłku, który może pogorszyć objawy
Rehabilitacja oddechowa – ćwiczenia oddechowe pomocne przy problemach płucnych
Wsparcie psychologiczne – pomoc w radzeniu sobie z przewlekłymi objawami
Zdrowy tryb życia – regularne śpie, zbilansowana dieta, umiarkowana aktywność fizyczna
Profilaktyka
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania powikłaniom po COVID-19 pozostają szczepienia przeciwko koronawirusowi. Badania pokazują, że osoby zaszczepione rzadziej rozwijają Long COVID, a jeśli już do tego dojdzie, objawy są zwykle łagodniejsze.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem, jeśli po przebytym COVID-19 doświadczasz:
- Silnego bólu w klatce piersiowej
- Narastającej duszności
- Uporczywych bólów głowy
- Zaburzeń świadomości
- Objawów udaru (niedowład, zaburzenia mowy)
Pamiętaj: Long COVID to rzeczywisty problem medyczny, który wymaga poważnego potraktowania. Nie lekceważ utrzymujących się objawów i nie wahaj się szukać pomocy medycznej.
Źródła:
- World Health Organization. A clinical case definition of post COVID-19 condition by a Delphi consensus. WHO Technical Report, 2021.
- Davis HE, Assaf GS, McCorkell L, et al. Characterizing long COVID in an international cohort: 7 months of symptoms and their impact. EClinicalMedicine. 2021;38:101019.
- Nalbandian A, Sehgal K, Gupta A, et al. Post-acute COVID-19 syndrome. Nature Medicine. 2021;27(4):601-615.
- Centers for Disease Control and Prevention. Post-COVID Conditions: Information for Healthcare Providers. CDC.gov, 2023.
- National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing the long-term effects of COVID-19. NICE guideline NG188, 2021.
- Polskie Towarzystwo Pediatryczne. Wieloukładowy zespół zapalny u dzieci związany czasowo z SARS-CoV-2 (PIMS-TS). Przegląd Pediatryczny. 2020;50(2).
