Udar mózgu może dotknąć każdego z nas – bez względu na wiek czy płeć. To nagłe przerwanie dopływu krwi do mózgu, które może prowadzić do trwałych uszkodzeń neurologicznych, a nawet śmierci. Kluczem do ratowania życia jest szybkie rozpoznanie objawów i natychmiastowa reakcja.
Według Światowej Organizacji Zdrowia udar mózgu jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie i główną przyczyną niepełnosprawności u dorosłych. W Polsce co roku odnotowuje się około 60 000 przypadków udarów mózgu.
Spis treści
Dlaczego czas ma kluczowe znaczenie?
W przypadku udaru mózgu obowiązuje zasada „czas to mózg”. Każda minuta opóźnienia oznacza utratę około 1,9 miliona komórek nerwowych. Im szybciej pacjent trafi do szpitala, tym większe są szanse na skuteczne leczenie i powrót do pełnej sprawności.
Okno terapeutyczne – czyli czas, w którym można zastosować najskuteczniejsze metody leczenia – wynosi zaledwie 4,5 godziny od wystąpienia pierwszych objawów. W niektórych przypadkach możliwa jest interwencja nawet do 24 godzin, ale efektywność leczenia znacząco maleje.
Test FAST – Twoja pierwsza linia obrony
Najszybszym sposobem rozpoznania udaru jest test FAST. To prosty algorytm, który może opanować każdy:
| Litera | Angielski termin | Co sprawdzamy | Jak to zrobić |
|---|---|---|---|
| F | Face (Twarz) | Asymetrię twarzy | Poproś osobę o uśmiech – czy jeden kącik ust opada? |
| A | Arms (Ramiona) | Słabość kończyn | Poproś o podniesienie obu ramion – czy jedno z nich opada? |
| S | Speech (Mowa) | Zaburzenia mowy | Poproś o powtórzenie prostego zdania – czy mowa jest niewyraźna? |
| T | Time (Czas) | Natychmiastową reakcję | Jeśli któryś test jest pozytywny – dzwoń 112! |
Kompleksowe objawy udaru mózgu
Oprócz klasycznej triady z testu FAST, udar może objawiać się wieloma innymi symptomami:
Objawy neurologiczne
Nagłe zaburzenia świadomości to jeden z najpoważniejszych sygnałów ostrzegawczych. Osoba może nagle stać się splątana, dezorientowana lub nawet stracić przytomność. Towarzyszyć temu mogą zawroty głowy o charakterze wirowym oraz problemy z utrzymaniem równowagi.
Zaburzenia czuciowe obejmują drętwienie lub całkowitą utratę czucia w połowie ciała. Pacjenci często opisują to jako „jakby połowa ciała nie należała do mnie”. Może to dotyczyć twarzy, ręki i nogi po jednej stronie.
Objawy wzrokowe
Problemy ze wzrokiem podczas udaru mogą przybierać różne formy. Nagła utrata wzroku w jednym lub obu oczach, podwójne widzenie czy defekty pola widzenia (pacjent nie widzi połowy tego, na co patrzy) to sygnały wymagające natychmiastowej reakcji.
Ból głowy jako objaw udaru
Nie każdy udar powoduje ból głowy, ale gdy już się pojawia – szczególnie w przypadku udaru krwotocznego – jest to ból o niezwykłym nasileniu. Pacjenci często opisują go jako „najgorszy ból głowy w życiu”. Zwykle lokalizuje się w potylicy i może towarzyszyć mu nudności oraz wymioty.
Zaburzenia połykania
Dysfagia, czyli trudności w połykaniu, to objaw często bagatelizowany, ale bardzo niebezpieczny. Może prowadzić do zachłyśnięcia i zapalenia płuc. Jeśli zauważysz, że ktoś nagle zaczyna się krztusić podczas jedzenia lub picia, to może być znak udaru.
Udar niedokrwienny vs krwotoczny – różnice w objawach
Udar niedokrwienny (85-90% przypadków) powstaje przez zatknięcie naczynia krwionośnego przez skrzeplię lub zator. Objawy zazwyczaj narastają stopniowo w ciągu godzin lub dni.
Udar krwotoczny (10-15% przypadków) wynika z pęknięcia naczynia krwionośnego. Charakteryzuje się:
- Nagłym, gwałtownym początkiem
- Bardzo silnym bólem głowy
- Częstszymi wymiotami
- Szybką utratą przytomności
Przemijalny atak niedokrwienny (TIA) – ostrzeżenie, którego nie można zlekceważyć
TIA to „mini-udar”, którego objawy ustępują samocześnie, zwykle w ciągu godziny. Choć pacjent może czuć się lepiej, ryzyko pełnego udaru w ciągu najbliższych 48 godzin wynosi aż 10-15%. Każdy TIA wymaga natychmiastowej hospitalizacji i diagnostyki.
Co robić, gdy podejrzewasz udar?
Natychmiastowe działania:
- Wezwij pomoc – 112
- Powiedz: „Podejrzewam udar mózgu”
- Podaj dokładny czas wystąpienia objawów
- Opisz objawy, które obserwujesz
- Opieka nad chorym:
- Ułóż osobę wygodnie, najlepiej z uniesioną głową
- Jeśli wymiotuje – ułóż na boku
- Nie podawaj jedzenia ani picia (ryzyko zachłyśnięcia)
- Sprawdzaj oddech i puls
Pamiętaj: nigdy nie podawaj aspiryny osobie z podejrzeniem udaru. W przypadku udaru krwotocznego może to pogorszyć stan pacjenta.
Kto jest najbardziej narażony na udar?
Czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu:
- Wiek – ryzyko podwaja się co 10 lat po 55. roku życia
- Płeć – mężczyźni częściej chorują do 75. roku życia
- Predyspozycje genetyczne
- Wcześniejszy udar lub TIA
Czynniki, które możemy kontrolować:
- Nadciśnienie tętnicze – najważniejszy modyfikowalny czynnik ryzyka
- Migotanie przedsionków – zwiększa ryzyko 4-5 razy
- Cukrzyca – podwaja ryzyko udaru
- Palenie tytoniu – zwiększa ryzyko o 50%
- Wysoki cholesterol
- Nadwaga i otyłość
- Brak aktywności fizycznej
Popularne mity o udarze mózgu
Mit 1: „Udar to choroba starszych ludzi”
Prawda: 25% udarów dotyczy osób poniżej 65. roku życia, a coraz częściej chorują młodzi dorośli.
Mit 2: „Jeśli objawy ustąpiły, to nie był to udar”
Prawda: Może to być TIA – równie niebezpieczny stan wymagający hospitalizacji.
Mit 3: „Udar zawsze boli”
Prawda: Większość udarów niedokrwiennych nie powoduje bólu głowy.
Profilaktyka – najlepsza ochrona
Choć nie wszystkie czynniki ryzyka można kontrolować, prawidłowy styl życia może zmniejszyć ryzyko udaru nawet o 80%:
- Kontroluj ciśnienie krwi – regularne pomiary i leczenie nadciśnienia
- Rzuć palenie – już po roku ryzyko maleje o połowę
- Bądź aktywny fizycznie – minimum 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo
- Zdrowa dieta – bogata w warzywa, owoce, ryby i ograniczona w soli
- Kontroluj wagę – utrzymuj BMI poniżej 25
- Ogranicz alkohol – maksymalnie 1-2 jednostki dziennie
Nie zwlekaj – działaj!
Udar mózgu to stan zagrożenia życia, ale szybka reakcja może uratować nie tylko życie, ale i zapobiec trwałej niepełnosprawności. Naucz się testu FAST, obserwuj objawy i nie bój się wzywać pomocy – lepiej fałszywy alarm niż przegapiona szansa na ratunek.
Pamiętaj: w przypadku udaru liczy się każda minuta. Twoja wiedza i szybka reakcja może uratować życie – twoje lub kogoś bliskiego.
Źródła:
- World Health Organization. (2019). The top 10 causes of death. WHO Fact Sheet.
- Sacco, R. L., et al. (2013). An updated definition of stroke for the 21st century. Stroke, 44(7), 2064-2089.
- European Stroke Organisation Guidelines. (2021). Guidelines for Management of Ischaemic Stroke.
- Główny Urząd Statystyczny. (2020). Stan zdrowia ludności Polski w 2019 r.
- Powers, W. J., et al. (2019). Guidelines for the Early Management of Patients With Acute Ischemic Stroke. Stroke, 50(12).
- National Institute of Neurological Disorders and Stroke. (2020). Stroke: Hope Through Research.
- Benjamin, E. J., et al. (2019). Heart Disease and Stroke Statistics—2019 Update. Circulation, 139(10).
