Ból pleców w okolicy lędźwiowej to jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych współczesnego człowieka. Gdy domowe sposoby na złagodzenie dolegliwości zawodzą, pierwszym krokiem w diagnostyce medycznej jest zazwyczaj RTG kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. To szybkie i dostępne badanie może dostarczyć lekarzom kluczowych informacji o przyczynie bólu.
Według danych medycznych, bóle kręgosłupa lędźwiowego dotykają w różnym okresie życia około 90% dorosłych osób, przy czym co roku zapada na nie około 5% populacji[1].
Spis treści
Czym jest RTG kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego
Rentgen kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego to badanie obrazowe wykorzystujące promieniowanie jonizujące do zobrazowania struktury kostnej tego odcinka kręgosłupa. Jest to metoda z wyboru, co oznacza, że lekarze zlecają ją w pierwszej kolejności pacjentom skarżącym się na dolegliwości dolnej części pleców.
Badanie wykonuje się głównie na nowoczesnych aparatach cyfrowych, dzięki czemu wynik można szybko przesłać do opisowni lekarskiej, a pacjent otrzymuje zdjęcia na płycie CD lub DVD. W niektórych przypadkach nadal stosuje się tradycyjne klisze rentgenowskie.
Kiedy lekarz zleci RTG lędźwiowej części kręgosłupa
Główne wskazania do wykonania prześwietlenia obejmują:
Objawy bólowe:
- Uporczywe bóle krzyża lub dolnej części pleców
- Ból promieniujący do nóg (ischias)
- Sztywność kręgosłupa ograniczająca ruchomość
- Drętwienia i mrowienia w kończynach dolnych
Podejrzane schorzenia:
- Zmiany pourazowe po upadkach lub wypadkach
- Wady wrodzone kręgosłupa
- Zmiany zwyrodnieniowe i dyskopatia
- Podejrzenie przerzutów nowotworowych
- Kontrola po leczeniu ortopedycznym
Jak przygotować się do badania
RTG kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego wymaga specyficznego przygotowania, które różni je od prostego prześwietlenia innych części ciała.
Przygotowanie diety i jelit
Dzień przed badaniem:
- Zastosuj lekkostrawną dietę
- Unikaj warzyw strączkowych i napojów gazowanych
- Przyjmij preparat na wzdęcia
W dniu badania:
- Zgłoś się na czczo (6-8 godzin po ostatnim posiłku)
- Wypróżnij się przed badaniem
- Przyjmij rano preparat przeciwwzdęciowy
- Nie pal papierosów ani nie żuj gumy
Przygotowanie odzieży i dokumentów
Przed badaniem należy zdjąć dolną część garderoby (spodnie lub spódnicę) oraz ubrania z metalowymi elementami w okolicy brzucha i dolnej części klatki piersiowej. Bielizna musi być bez metalowych elementów – fiszbinów, haczyków czy guzików.
Warto zabrać ze sobą wcześniejsze wyniki badań kręgosłupa, jeśli takie posiadasz.
Jak przebiega badanie RTG
Standardowo wykonuje się dwie podstawowe projekcje:
| Projekcja | Pozycja pacjenta | Czas wykonania |
|---|---|---|
| Przednio-tylna (AP) | Leżąca lub stojąca tyłem do detektora | 2-3 minuty |
| Boczna | Bokiem do lampy rentgenowskiej | 2-3 minuty |
W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe projekcje:
- Skośną – dla lepszej oceny otworów międzykręgowych
- Czynnościową – w maksymalnym pochyleniu i odchyleniu tułowia
Całkowity czas badania wynosi zazwyczaj od 5 do 15 minut, w zależności od liczby wykonywanych zdjęć. Badanie jest całkowicie bezbolesne.
Co pokazuje RTG kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego
Na prawidłowo wykonanym zdjęciu rentgenowskim widoczne są następujące struktury:
- 5 kręgów lędźwiowych (L1-L5)
- Kość krzyżowa (sacrum)
- Kość guziczna (coccyx)
- Ostatni kręg piersiowy (Th12)
- Stawy międzykręgowe
Najczęściej wykrywane patologie
Zmiany zwyrodnieniowe stanowią największą grupę rozpoznawanych schorzeń:
Dyskopatia – objawiająca się obniżeniem wysokości krążków międzykręgowych na zdjęciu. To zwyrodnienie może prowadzić do przepukliny, czyli wysunięcia się części krążka poza przestrzeń międzykręgową.
Spondyloza – zmiany zwyrodnieniowe obejmujące trzony kręgowe, często z tworzeniem się osteofitów (kostnych narośli).
Zaburzenia statyki kręgosłupa:
- Lordoza – nadmierne wygięcie kręgosłupa do przodu
- Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa
- Spondylolisteza – kręgozmyk, czyli przemieszczanie się kręgów względem siebie
Zmiany pourazowe:
- Złamania kompresyjne kręgów (zapadnięcie i zmniejszenie wysokości kręgu)
- Uszkodzenia wyrostków kręgowych
- Pęknięcia łuków kręgowych
Inne schorzenia:
- Osteoporoza (zmniejszenie gęstości kostnej)
- Przerzuty nowotworowe do kręgów
- Stany zapalne kości i stawów
Ograniczenia badania RTG
Mimo swojej użyteczności, prześwietlenie ma pewne ograniczenia diagnostyczne:
RTG nie uwidacznia tkanek miękkich – nerwów, więzadeł, mięśni czy szczegółowej struktury krążków międzykręgowych. Jeśli lekarz podejrzewa przepuklinę krążka międzykręgowego uciskającą na nerwy, prawdopodobnie zleci dodatkowy rezonans magnetyczny (MRI) kręgosłupa.
Wczesne stadia niektórych chorób mogą być niewidoczne na RTG, a badanie pokazuje tylko statyczny obraz kręgosłupa, bez oceny funkcjonalnej.
Przeciwwskazania i bezpieczeństwo
Jedynym przeciwwskazaniem do RTG jest ciąża, przy czym jest to przeciwwskazanie względne. W sytuacjach zagrażających zdrowiu przyszłej matki, gdy nie ma możliwości wykonania bezpieczniejszego badania (jak MRI), RTG można wykonać po poinformowaniu radiodiagnosty o ciąży.
Dawka promieniowania podczas RTG kręgosłupa lędźwiowego wynosi około 1,5 mSv, co jest relatywnie niewielką dawką w porównaniu z naturalnymi źródłami promieniowania.
Skierowanie i koszty badania
Na badanie RTG wymagane jest skierowanie lekarskie – zarówno w przypadku badań refundowanych przez NFZ, jak i prywatnych. Skierowanie można otrzymać od:
- Lekarza POZ (podstawowej opieki zdrowotnej)
- Ortopedy
- Neurologa
- Innych specjalistów
Koszt prywatnego RTG kręgosłupa lędźwiowego waha się od 35 do 120 złotych, w zależności od ilości wykonanych projekcji i placówki medycznej.
Interpretacja wyników – najważniejsze pojęcia
W opisie RTG lekarze używają standardowego nazewnictwa:
- L1-L5 – oznaczenia kręgów lędźwiowych (od pierwszego do piątego)
- S – kość krzyżowa
- Co – kość guziczna
Najczęstsze terminy w opisach badań:
- Obniżenie wysokości krążka – oznacza zwyrodnienie dyskopatyczne
- Osteofity – kostne narośla na brzegach kręgów
- Zwężenie szczelin stawowych – zmiany zwyrodnieniowe w stawach
- Ześlizg kręgu – spondylolisteza
- Skrzywienie boczne – skolioza
Kiedy potrzebne są dodatkowe badania
RTG może nie wystarczyć do pełnej diagnozy. Lekarz może zlecić dodatkowe badania gdy:
MRI kręgosłupa – przy podejrzeniu:
- Przepukliny krążka międzykręgowego
- Ucisku na struktury nerwowe
- Potrzebie szczegółowej oceny tkanek miękkich
- Planowaniu leczenia operacyjnego
Tomografia komputerowa (TK) – w przypadku:
- Konieczności szczegółowej oceny struktur kostnych
- Planowania zabiegów chirurgicznych
- Złożonych urazów
Praktyczne porady
Po otrzymaniu wyników nie panikuj, jeśli w opisie pojawią się terminy medyczne sugerujące zmiany. Wiele zmian zwyrodnieniowych to naturalny proces starzenia się organizmu i nie zawsze powoduje dolegliwości bólowe.
Zawsze skonsultuj wyniki z lekarzem, który zlecił badanie. To on najlepiej oceni, czy zmiany widoczne na RTG mają związek z Twoimi objawami i jakie dalsze kroki są potrzebne.
Zachowaj wyniki badania – mogą być przydatne przy przyszłych kontrolach lub konsultacjach z innymi specjalistami.
Przypisy i źródła
[1] Medycyna Praktyczna – Bóle kręgosłupa lędźwiowego (lumbago): przyczyny, objawy, ćwiczenia i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151271
[2] WHO Global Health Observatory – Musculoskeletal conditions, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/musculoskeletal-conditions
[3] Augustyniuk K., Hryniewicz A., Maksimowicz-Jaroszuk J. – Występowanie dolegliwości bólowych kręgosłupa wśród pracowników sektora handlowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2016
