Bostonka, znana również jako choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD), to powszechna infekcja wirusowa dotykająca głównie małe dzieci. Charakteryzuje się specyficzną wysypką pojawiającą się w miejscach wskazanych w nazwie choroby. Choć brzmi groźnie, w większości przypadków przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie.
95% przypadków bostonki występuje u dzieci poniżej 5. roku życia, co czyni ją jedną z najczęstszych infekcji wirusowych w tej grupie wiekowej.
Spis treści
Co to jest bostonka?
Bostonka to potoczna nazwa choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (ang. Hand, Foot and Mouth Disease – HFMD). Jest to częsta infekcja wirusowa, która zwykle dotyka niemowlęta i dzieci, ale może również występować u dorosłych. Choroba szczególnie często rozprzestrzenia się w dużych skupiskach dzieci, takich jak żłobki czy przedszkola.
Ważne: Bostonka nie ma nic wspólnego z pryszczycą (chorobą zwierząt gospodarskich), mimo podobnie brzmiącej nazwy w języku angielskim.
Przyczyna choroby
Główną przyczyną bostonki jest wirus Coxsackie A16, choć mogą ją wywoływać również inne enterowirusy z tej rodziny. Wirusy te należą do grupy RNA-wirusów i są wysoce zakaźne.
Najczęstsze wirusy wywołujące bostonkę:
- Coxsackie A16 (najczęstszy)
- Coxsackie A6, A10, A24
- Enterowirus 71
- Inne enterowirusy
Jak można się zarazić bostonką?
Choroba rozprzestrzenia się bardzo łatwo przez różne drogi zakażenia:
Bezpośredni kontakt:
- Dotykanie ust, nosa lub oczu nieumytymi rękami
- Kontakt ze śliną chorej osoby (np. przez wspólne zabawki)
- Dotykanie powierzchni skażonych wirusem
Drogą kropelkową:
- Kaszel i kichanie chorej osoby
- Rozmowa w bliskiej odległości
Kontakt z wydzielinami:
- Płyn z pęcherzyków wysypki
- Śluz z nosa
- Kał (może zawierać wirusy nawet kilka tygodni po ustąpieniu objawów)
Charakterystyczne objawy bostonki
Początkowy etap choroby
Pierwsze objawy pojawiają się po 3-6 dniach od zakażenia i nie są specyficzne:
- Gorączka – zwykle nie przekracza 39°C
- Ogólne osłabienie i złe samopoczucie
- Utrata apetytu
- Ból gardła i trudności w przełykaniu
Zmiany w jamie ustnej
Po 1-2 dniach gorączki rozwijają się charakterystyczne objawy:
- Małe pęcherzyki na dziąsłach, języku i wewnętrznej stronie policzków
- Bolesne owrzodzenia powstające po pęknięciu pęcherzyków
- Nadmierne ślinienie się dziecka
- Odmowa jedzenia i picia z powodu bólu
Wysypka skórna
Wysypka pojawia się zwykle równocześnie ze zmianami w ustach lub 1-2 dni później:
| Lokalizacja | Charakterystyka zmian |
|---|---|
| Dłonie i podeszwy stóp | Płaskie, czerwone plamki, czasem z pęcherzami |
| Kolana i łokcie | Podobne zmiany, szczególnie w miejscach uginania |
| Pośladki i okolice narządów płciowych | Różowo-czerwone wykwity |
Ważne cechy wysypki:
- Nie swędzi (w przeciwieństwie do ospy wietrznej)
- Może być bolesna przy dotknięciu
- Ustępuje samoistnie w ciągu 7-10 dni
Bostonka u dorosłych
Dorośli też mogą zachorować na bostonkę, szczególnie:
- Opiekunowie chorych dzieci
- Osoby z obniżoną odpornością
- Pracownicy żłobków i przedszkoli
Objawy u dorosłych są inne:
- Często mylone z reakcją alergiczną
- Zmiany skórne większe i bardziej zaczerwienione
- Podłużny kształt wykwitów
- Częstsze powikłania neurologiczne i kardiologiczne
- Dłuższy czas trwania objawów
Przebieg choroby – co można oczekiwać?
Typowy harmonogram bostonki:
- Dni 1-2: Gorączka, osłabienie, ból gardła
- Dni 3-4: Pojawienie się zmian w ustach i pierwszych wysypek
- Dni 5-7: Pełne nasilenie wysypki, stopniowy spadek gorączki
- Dni 8-10: Ustępowanie objawów, gojenie się zmian
Późne następstwa
U niektórych dzieci, 4-8 tygodni po chorobie, mogą wystąpić:
- Łuszczenie się skóry na dłoniach i stopach
- Białe linie na paznokciach
- Odwarstwianie płytek paznokciowych
Te objawy są nieszkodliwe i przejściowe.
Diagnostyka
Rozpoznanie stawia lekarz na podstawie:
- Charakterystycznego obrazu klinicznego
- Wieku dziecka
- Lokalizacji zmian skórnych
- Przebiegu choroby
Badania laboratoryjne (wykonywane rzadko):
- Badanie krwi na obecność wirusów
- Wymaz z gardła lub stolca
- Badania wykonuje się tylko w przypadkach wątpliwych
Różnicowanie z innymi chorobami
Bostonka vs ospa wietrzna
| Cecha | Bostonka | Ospa wietrzna |
|---|---|---|
| Lokalizacja | Dłonie, stopy, usta | Tułów, twarz, włosista skóra głowy |
| Świąd | Nie występuje | Silny świąd |
| Wygląd zmian | Płaskie plamki | Pęcherzyki jak „krople rosy” |
| Strupki | Nie powstają | Charakterystyczne strupki |
Inne choroby do wykluczenia:
- Szkarlatyna – „malinowy język”, brak zmian na dłoniach i stopach
- Wyprysk potnicowy – silny świąd, okrągłe pęcherzyki
Leczenie bostonki
Leczenie objawowe
Nie ma specyficznego leku na bostonkę – leczenie polega na łagodzeniu objawów:
Obniżanie gorączki:
- Paracetamol w dawce 10-15 mg/kg masy ciała
- Unikaj ibuprofenu w początkowej fazie (przy podejrzeniu ospy wietrznej)
- Chłodne okłady na czoło
Łagodzenie bólu w ustach:
- Podawanie chłodnych napojów i lodów
- Unikanie kwaśnych i słonych pokarmów
- Miękka, łatwo połykana dieta
Nawadnianie:
- Zapewnienie odpowiedniej ilości płynów
- Małe łyki często, jeśli dziecko ma trudności z przełykaniem
Kiedy skontaktować się z lekarzem?
Pilnie wezwij pomoc gdy:
- Gorączka przekracza 40°C lub trwa dłużej niż 4 dni
- Dziecko odmawia picia przez ponad 8 godzin
- Pojawiają się objawy odwodnienia
- Wystąpią drgawki
- Stan ogólny się pogarsza
Zapobieganie rozprzestrzenianiu
Podstawowe zasady higieny:
W domu:
- Częste mycie rąk wodą z mydłem
- Dezynfekcja powierzchni i zabawek
- Unikanie dzielenia się naczyniami i sztućcami
- Izolacja chorego dziecka
W żłobku/przedszkolu:
- Zgłaszanie choroby placówce
- Powrót dopiero po ustąpieniu gorączki
- Wzmożona higiena przez 2-3 tygodnie
Okres zakaźności
Choroba jest najbardziej zakaźna w pierwszych dniach gorączki, ale wirus może być wydalany z kałem nawet kilka tygodni po ustąpieniu objawów.
Powikłania
U zdrowych dzieci powikłania są rzadkie:
- Odwodnienie (przy odmowie picia)
- Wtórne zakażenia bakteryjne (bardzo rzadko)
Poważne powikłania (bardzo rzadkie):
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- Encefalopatia
- Porażenie wiotkie
Bostonka w ciąży
Kobiety w ciąży mogą zachorować na bostonkę, szczególnie opiekując się chorymi dziećmi.
Ryzyko dla matki i dziecka:
- Samo zakażenie zwykle nie jest niebezpieczne
- Wysoka gorączka może być problematyczna:
- W I trymestrze: ryzyko wad rozwojowych
- W III trymestrze: możliwość przedwczesnego porodu
Leczenie w ciąży:
- Paracetamol jako lek pierwszego wyboru
- Odpowiednie nawadnianie
- Odpoczynek i unikanie wysiłku
Rokowanie i powrót do zdrowia
Rokowanie jest doskonałe – bostonka prawie zawsze przebiega łagodnie u zdrowych dzieci, ustępuje samoistnie w ciągu 7-10 dni, nie pozostawia trwałych następstw i pozostawia odporność na dany szczep wirusa.
Powrót do normalnej aktywności następuje po ustąpieniu gorączki (dziecko może wrócić do żłobka), pełna aktywność fizyczna jest możliwa po ustąpieniu wszystkich objawów, ale należy zachować zwiększoną higienę przez kolejne 2-3 tygodnie.
Podsumowanie
Bostonka to częsta, ale zwykle nieszkodliwa choroba wirusowa dzieci. Charakterystyczny obraz kliniczny – gorączka, zmiany w ustach i wysypka na dłoniach oraz stopach – pozwala na łatwe rozpoznanie. Leczenie polega na łagodzeniu objawów, a rokowanie jest bardzo dobre. Najważniejsze to zapewnienie dziecku komfortu podczas choroby i przestrzeganie zasad higieny, aby nie zarażać innych.
Bibliografia
[1] Centers for Disease Control and Prevention. About Hand, Foot, and Mouth Disease. https://www.cdc.gov/hand-foot-mouth/about/index.html
[2] National Center for Biotechnology Information. Hand, Foot, and Mouth Disease – StatPearls. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431082/
[3] World Health Organization. Hand, Foot and Mouth Disease – Western Pacific Region. https://www.who.int/westernpacific/emergencies/surveillance/archives/hand-foot-and-mouth-disease
[4] Journal of Biomedical Science. Current status of hand-foot-and-mouth disease. https://jbiomedsci.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12929-023-00908-4
[5] DermNet New Zealand. Hand, Foot, and Mouth disease (HFMD). https://dermnetnz.org/topics/hand-foot-and-mouth-disease
