Borelioza, zwana również chorobą z Lyme, to najczęściej występująca choroba przenoszona przez kleszcze w Polsce i całej Europie. Każdego roku dotyka dziesiątków tysięcy Polaków, a jej objawy mogą być mylące i trudne do rozpoznania. Wczesne wykrycie i właściwe leczenie są kluczowe dla pełnego wyzdrowienia.
Spis treści
Czym jest borelioza i jak można się nią zarazić?
Borelioza jest chorobą zakaźną wywoływaną przez spiralne bakterie z rodzaju Borrelia burgdorferi. Te drobnoustroje żyją w jelitach kleszczy pospolitych (Ixodes ricinus), które są głównym wektorem przenoszącym zakażenie na ludzi.
Kluczowe informacje o zakażeniu:
- Zakażenie następuje wyłącznie przez ukąszenie zakażonego kleszcza
- Nie można zarazić się od chorej osoby
- Bakterie potrzebują czasu, aby przedostać się z jelit kleszcza do krwiobiegu człowieka
- Im szybciej usuniemy kleszcza, tym mniejsze ryzyko zakażenia
Warto wiedzieć, że nie każde ukąszenie przez zakażonego kleszcza prowadzi do choroby. Statystyki pokazują, że tylko 0,5-1,5% osób pokłutych przez kleszcza faktycznie zachoruje. W wielu przypadkach organizm samodzielnie eliminuje bakterie bez wystąpienia objawów.
Objawy boreliozy – na co zwracać uwagę?
Objawy boreliozy rozwijają się stopniowo i można je podzielić na trzy główne stadia. Każde z nich charakteryzuje się innymi dolegliwościami.
Stadium wczesne (3-30 dni po ukąszeniu)
Najważniejszym i najbardziej charakterystycznym objawem jest rumień wędrujący (erythema migrans). To okrągłe lub owalne zaczerwienienie skóry, które rozszerza się stopniowo wokół miejsca ukąszenia kleszcza. Zmiana przypomina „tarczę strzelniczą” – ma jaśniejszy środek i ciemniejszy brzeg.
Ważne: Rumień wędrujący występuje u około 40-60% zakażonych osób, więc jego brak nie wyklucza boreliozy.
Inne wczesne objawy to:
- Zmęczenie i osłabienie
- Bóle głowy i zawroty głowy
- Gorączka i dreszcze
- Bóle mięśni i stawów
- Powiększone węzły chłonne
Stadium średniozaawansowane (tygodnie do miesięcy)
Gdy bakterie rozprzestrzenią się po organizmie, mogą pojawić się poważniejsze objawy. Najczęściej występuje porażenie nerwu twarzowego, widoczne jako porażenie połowy twarzy. Inne symptomy to zapalenie opon mózgowych, bóle korzeniowe i zaburzenia czucia.
W tym stadium mogą również pojawić się objawy kardiologiczne takie jak zaburzenia rytmu serca, bloki przewodzenia czy zapalenie mięśnia sercowego. Częste są także dolegliwości stawowe, szczególnie zapalenie stawów kolanowych z towarzyszącymi obrzękami i bólem.
Stadium późne (miesiące do lat)
W nieleczonych przypadkach mogą wystąpić przewlekłe powikłania obejmujące przewlekłe zapalenie stawów z możliwym uszkodzeniem chrząstki. Pacjenci mogą doświadczać trwałych uszkodzeń neurologicznych, w tym zaburzeń pamięci i koncentracji. Na skórze może rozwinąć się zanikowe zapalenie skóry (acrodermatitis chronica atrophicans), szczególnie na kończynach.
Diagnostyka – kiedy i jakie badania wykonać?
Rozpoznanie boreliozy opiera się głównie na objawach klinicznych i wywiadzie dotyczącym ukąszenia przez kleszcza. Jeśli wystąpi charakterystyczny rumień wędrujący, lekarz może od razu rozpocząć leczenie bez dodatkowych badań.
Badania laboratoryjne
W przypadkach wątpliwych lub zaawansowanych wykonuje się badania serologiczne:
| Rodzaj badania | Zastosowanie | Ograniczenia |
|---|---|---|
| ELISA | Test przesiewowy | Możliwe wyniki fałszywie dodatnie |
| Western blot | Test potwierdzający | Wykonywany po pozytywnym ELISA |
| PCR | Wykrywa DNA bakterii | Tylko w szczególnych przypadkach |
Ważne: Przeciwciała przeciwko Borrelia pojawiają się dopiero po 3-4 tygodniach od zakażenia. Wykonywanie badań serologicznych bezpośrednio po ukąszeniu lub w czasie występowania rumienia wędrującego nie ma sensu.
Trudności diagnostyczne
Borelioza może imitować wiele innych chorób, co utrudnia rozpoznanie. Do 25% zdrowych osób ma przeciwciała przeciwko Borrelia, nigdy nie chorując na boreliozę. Z drugiej strony, ujemny wynik badania serologicznego praktycznie wyklucza tę chorobę.
Leczenie boreliozy – skuteczne metody terapii
Borelioza jest chorobą bakteryjną, którą można skutecznie wyleczyć antybiotykami. Kluczem do sukcesu jest wczesne rozpoczęcie leczenia.
Leczenie wczesnej boreliozy
W stadium wczesnym stosuje się antybiotyki doustne:
Leki pierwszego wyboru:
- Doksycyklina – 100 mg 2 razy dziennie przez 14-21 dni (dorośli i dzieci powyżej 8 lat)
- Amoksycylina – dla kobiet w ciąży i dzieci poniżej 8 lat
- Cefuroksym – jako alternatywa
Leczenie zaawansowanej boreliozy
W przypadku objawów neurologicznych lub kardiologicznych konieczne jest leczenie dożylne:
- Ceftriakson – 2 g raz dziennie dożylnie przez 14-28 dni
- Penicylina G – jako alternatywa
Leczenie wspomagające
W przypadku przewlekłych objawów po zakończeniu antybiotykoterapii może być potrzebne:
- Leczenie przeciwbólowe i przeciwzapalne
- Fizjoterapia przy dolegliwościach stawowych
- Rehabilitacja neurologiczna
Zapobieganie – jak się chronić przed boreliozą?
Najlepszą ochroną przed boreliozą jest unikanie ukąszeń przez kleszcze. Obecnie nie ma dostępnej szczepionki przeciwko boreliozie.
Profilaktyka przed ukąszeniem
Odpowiednia odzież:
- Długie spodnie i koszule z długimi rękawami
- Jasne kolory ułatwiające dostrzeżenie kleszczy
- Wysokie buty i skarpety naciągnięte na spodnie
Repelenty:
- Stosowanie środków odstraszających kleszcze
- Regularne odnawianie preparatów zgodnie z instrukcją
Zachowania ochronne:
- Poruszanie się utartymi ścieżkami
- Unikanie wysokiej trawy i krzewów
- Regularne kontrole ciała podczas i po pobycie na łonie natury
Postępowanie po ukąszeniu
Usuwanie kleszcza:
- Użyj cienkiej pęsety lub specjalnego narzędzia
- Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry
- Pociągnij równomiernie do góry, bez skręcania
- Zdezynfekuj miejsce ukąszenia
- Nie używaj oleju, benzyny ani innych substancji
Obserwacja:
- Przez 30 dni obserwuj miejsce ukąszenia
- Zwróć uwagę na pojawienie się rumienia wędrującego
- Przy niepokojących objawach skonsultuj się z lekarzem
Profilaktyka antybiotykowa po ukąszeniu przez kleszcza nie jest zalecana. Nie ma również sensu badanie usuniętego kleszcza na obecność bakterii.
Rokowanie i powikłania
Przy wczesnym rozpoznaniu i właściwym leczeniu rokowanie w boreliozie jest bardzo dobre. Większość pacjentów ulega całkowitemu wyleczeniu bez trwałych następstw.
Nieleczona borelioza może prowadzić do poważnych powikłań:
- Trwałych uszkodzeń neurologicznych
- Przewlekłych zmian w stawach
- Problemów kardiologicznych
- Znacznego obniżenia jakości życia
Mity i kontrowersje
Wokół boreliozy narosło wiele mitów. Ważne jest, aby opierać się na rzetelnej wiedzy medycznej:
- Mit: „Borelioza jest nieuleczalna” – Prawda: We wczesnym stadium jest skutecznie leczona antybiotykami
- Mit: „Każdy ukąszony przez kleszcza musi przyjmować antybiotyki” – Prawda: Profilaktyka antybiotykowa nie jest zalecana
- Mit: „Pozytywny test zawsze oznacza chorobę” – Prawda: Wyniki wymagają interpretacji w kontekście objawów klinicznych
Kiedy skonsultować się z lekarzem?
Niezwłocznie zgłoś się do lekarza, gdy:
- Pojawi się rumień wędrujący wokół miejsca ukąszenia
- Wystąpi porażenie połowy twarzy
- Odczuwasz silne bóle głowy z objawami oponowymi
- Masz zaburzenia rytmu serca
- Rozwinęło się bolesne zapalenie stawów
Specjaliści, którzy leczą boreliozę:
- Lekarz rodzinny lub internista
- Specjalista chorób zakaźnych
- Neurolog (przy objawach neurologicznych)
- Dermatolog (przy zmianach skórnych)
- Reumatolog (przy objawach stawowych)
Podsumowanie
Borelioza to poważna, ale uleczalna choroba przenoszona przez kleszcze. Kluczem do sukcesu terapeutycznego jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia antybiotykowego. Rumień wędrujący pozostaje najważniejszym objawem diagnostycznym, ale jego brak nie wyklucza choroby.
Pamiętaj o profilaktyce podczas przebywania w środowisku naturalnym i regularnie kontroluj swoje ciało pod kątem obecności kleszczy. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów nie zwlekaj z wizytą u lekarza.
Źródła
- Dunaj J, Moniuszko A, et al. Borelioza z Lyme w Polsce – analiza epidemiologiczna. Przegląd Epidemiologiczny 2013; 67: 35-39.
- Zajkowska J. Neuroborelioza – diagnostyka i leczenie. Przegląd Epidemiologiczny 2010; 64(4):525-31.
- Halperin JJ. Chronic Lyme disease: misconceptions and challenges for patient management. Infection and Drug Resistance 2015:8 119–128.
- Hofhuis A, et al. Effectiveness of personal protective measures against tick bites. PLoS ONE 2017; 12(7): e0181807.
- Państwowy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Choroby odkleszczowe w Polsce. Warszawa 2018.
- European Centre for Disease Prevention and Control. Lyme borreliosis in Europe. Annual epidemiological report 2019.
- Centers for Disease Control and Prevention. Lyme Disease: Diagnosis and Testing. Atlanta 2021.
