Grupy krwi – jakie są i jak często występują

Grupa krwi to informacja, która może uratować życie w sytuacji wymagającej transfuzji czy przeszczepu narządu. Choć każdy z nas dziedziczy ją po rodzicach, nie wszyscy znają swoją grupę krwi. Tymczasem wiedza ta ma kluczowe znaczenie w medycynie – od bezpiecznych transfuzji, przez monitorowanie ciąży, po transplantologię.

Najważniejsze informacje w skrócie:

• Podstawowe systemy grupowe – W codziennej praktyce medycznej najważniejsze są układy AB0 i Rh, które tworzą osiem podstawowych kombinacji grup krwi

• Zróżnicowanie częstości – W Polsce najczęstsza jest grupa A Rh+ (32% populacji), a najrzadsza AB Rh- (zaledwie 1% Polaków)

• Znaczenie kliniczne – Znajomość grupy krwi jest niezbędna przy transfuzjach, przeszczepach narządów oraz w trakcie ciąży ze względu na ryzyko konfliktu serologicznego

Czym właściwie są grupy krwi?

Grupy krwi to naturalna klasyfikacja oparta na obecności lub braku określonych substancji zwanych antygenami na powierzchni czerwonych krwinek. Antygeny te działają jak swoiste identyfikatory – nasz układ odpornościowy rozpoznaje je jako „swoje” lub „obce”. Jeśli do organizmu dostanie się krew niezgodna z naszą grupą, przeciwciała natychmiast zaatakują obce krwinki, co może prowadzić do poważnych, a nawet śmiertelnych konsekwencji.

Odkrycie grup krwi na początku XX wieku przez austriackiego lekarza Karla Landsteinera zrewolucjonizowało medycynę. Przed tym przełomowym momentem transfuzje krwi były swoistą loterią – nikt nie rozumiał, dlaczego czasami ratują życie, a czasami je zabierają. Landsteiner zidentyfikował pierwsze trzy grupy krwi (A, B i 0), za co w 1930 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.

System AB0 – fundament klasyfikacji

Układ AB0 dzieli ludzkość na cztery podstawowe grupy w zależności od obecności antygenów A i B na powierzchni erytrocytów oraz przeciwciał w osoczu krwi.

Grupa A należy do najczęstszych w Polsce – posiada ją około 40% populacji. Osoby z tą grupą mają na krwinkach antygen A, a w osoczu produkują przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi B. W praktyce oznacza to, że mogą otrzymać krew od dawców z grupą A lub 0 (przy zgodności czynnika Rh), ale sami mogą być dawcami tylko dla osób z grupą A lub AB.

Grupa B występuje u około 19% Polaków. Układ jest tutaj odwrotny – na erytrocytach obecny jest antygen B, a w osoczu krążą przeciwciała anty-A. Posiadacze tej grupy mogą oddawać krew osobom z grupą B lub AB, natomiast sami przyjmują tylko od dawców z grupą B lub 0.

Grupa AB to prawdziwa rzadkość – ma ją zaledwie 8% populacji. Co czyni ją wyjątkową? Obecność obu antygenów (A i B) przy jednoczesnym braku przeciwciał w osoczu. To sprawia, że osoby z tą grupą nazywane są „uniwersalnymi biorcami” – ich organizm akceptuje krew od dawców ze wszystkich grup. Niestety, jako dawcy mogą pomóc wyłącznie innym posiadaczom grupy AB.

Grupa 0 charakteryzuje około 33% Polaków. Brak jakichkolwiek antygenów na powierzchni krwinek przy obecności obu typów przeciwciał w osoczu czyni z tych osób „uniwersalnych dawców”. Ich krew, szczególnie grupa 0 Rh-, jest niezwykle cenna w medycynie ratunkowej, gdy nie ma czasu na oznaczenie grupy krwi pacjenta. Paradoksalnie, sami mogą przyjąć tylko krew własnej grupy.

„Naukowcy odkryli dotychczas ponad 350 antygenów erytrocytarnych, sklasyfikowanych w 36 systemach grupowych, choć w codziennej praktyce klinicznej najistotniejsze znaczenie mają zaledwie dwa z nich – AB0 i Rh.”

Czynnik Rh – drugi kluczowy element

Do pełnego określenia grupy krwi potrzebny jest jeszcze jeden parametr – czynnik Rh (Rhesus). Nazwa pochodzi od małp z gatunku Macaca mulatta, u których po raz pierwszy zidentyfikowano ten antygen w latach 40. XX wieku.

Czynnik Rh to obecność lub brak antygenu D na powierzchni czerwonych krwinek. Osoby posiadające ten antygen określa się jako Rh dodatnie (Rh+), a te bez niego – jako Rh ujemne (Rh-). W Polsce zdecydowana większość populacji (około 85%) ma czynnik Rh+.

Połączenie układu AB0 z czynnikiem Rh daje nam osiem podstawowych grup krwi: A+, A-, B+, B-, AB+, AB-, 0+ i 0-.

Konflikt serologiczny w ciąży

Szczególne znaczenie czynnik Rh ma w położnictwie. Gdy matka z grupą Rh- nosi dziecko z grupą Rh+ (odziedziczoną po ojcu), jej układ odpornościowy może wytworzyć przeciwciała skierowane przeciwko krwinkom płodu. Największe ryzyko pojawia się podczas porodu, gdy krew matki i dziecka może się zmieszać. W kolejnych ciążach te przeciwciała mogą atakować krwinki kolejnego dziecka z grupą Rh+, prowadząc do poważnej niedokrwistości hemolitycznej.

Na szczęście współczesna medycyna potrafi temu zapobiegać. Kobiety Rh- otrzymują zastrzyk immunoglobuliny anty-D w 28. tygodniu ciąży oraz po porodzie, co neutralizuje ewentualne krwinki płodu, zanim organizm matki zdąży wytworzyć własne przeciwciała. To proste działanie profilaktyczne praktycznie wyeliminowało problem konfliktu serologicznego w krajach rozwiniętych.

Rozkład grup krwi w Polsce i na świecie

Częstość występowania poszczególnych grup krwi nie jest przypadkowa – to efekt dziesiątków tysięcy lat ewolucji i migracji ludzkości. W różnych regionach świata obserwujemy wyraźne różnice w dystrybucji grup krwi.

W Polsce dominuje grupa A Rh+ (32% populacji), następnie 0 Rh+ (około 31%), A Rh- (blisko 8%), B Rh+ (około 15%), 0 Rh- (7%), B Rh- (4%), AB Rh+ (około 2%) i najrzadsza AB Rh- (zaledwie 1%).

Na świecie największą grupę stanowią osoby z krwią 0 Rh+ (około 42% globalnej populacji). W krajach azjatyckich, szczególnie w Japonii i Chinach, znacznie częściej niż w Europie występuje grupa B. Z kolei wśród rdzennej ludności Ameryki Południowej jeszcze przed kontaktem z Europejczykami dominowała niemal wyłącznie grupa 0.

Te geograficzne różnice mają fascy­nujące podłoże ewolucyjne. Niektórzy naukowcy sugerują, że różne grupy krwi mogły dawać przewagę w walce z lokalnymi patogenami – na przykład grupa 0 może oferować lepszą ochronę przed ciężkim przebiegiem malarii, co tłumaczyłoby jej wysoką częstość w regionach, gdzie choroba ta była endemiczna.

Znaczenie kliniczne – kiedy grupa krwi ratuje życie

Transfuzje krwi

Zgodność grup krwi przy transfuzjach to kwestia życia i śmierci. Przed każdym przetoczeń preparatów krwiopochodnych wykonuje się próby zgodności – dokładne testy laboratoryjne, które sprawdzają, czy krew dawcy nie spowoduje reakcji u biorcy. Obecnie obowiązuje zasada, że przed planowymi zabiegami wymagającymi transfuzji należy oznaczyć potwierdzoną grupę krwi – czyli pobrać próbki dwukrotnie, w odstępie czasu, z różnych wkłuć. To zabezpieczenie przed pomyłkami, które mogłyby mieć tragiczne skutki.

W sytuacjach ratujących życie, gdy każda sekunda się liczy, stosuje się krew grupy 0 Rh- – jej uniwersalny charakter minimalizuje ryzyko reakcji poprzetoczeniowej. Dlatego właśnie zapasy tej konkretnej grupy są szczególnie cenione w bankach krwi i medycynie ratunkowej.

Transplantacja narządów

Przy przeszczepianiu narządów zgodność grupy krwi jest równie krytyczna jak przy transfuzjach. Antygeny układu AB0 występują nie tylko na krwinkach czerwonych, ale również na komórkach praktycznie wszystkich tkanek organizmu (z wyjątkiem rogówki oka). Przeszczepienie nerki czy wątroby od dawcy z niezgodną grupą krwi prowadziłoby do natychmiastowej ostrej reakcji odrzucania.

Interesującym wyjątkiem są przeszczepy szpiku kostnego. Krwiotwórcze komórki macierzyste nie posiadają na swojej powierzchni antygenów AB0, dlatego przy doborze dawcy szpiku zgodność grup krwi nie jest warunkiem koniecznym. Co więcej, po udanym przeszczepie szpiku od dawcy z inną grupą krwi, biorca faktycznie zmienia swoją grupę krwi na grupę dawcy – to jeden z nielicznych przypadków, gdy grupa krwi może się u człowieka zmienić.

Czy grupa krwi wpływa na zdrowie?

Pytanie o związek między grupą krwi a predyspozycjami zdrowotnymi fascynuje naukowców od dekad. Badania naukowe sugerują pewne korelacje, choć mechanizmy nie są do końca poznane.

Osoby z grupą 0 wydają się mieć nieco niższe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych w porównaniu z innymi grupami. Z drugiej strony, grupa A może wiązać się z nieznacznie wyższym ryzykiem rozwoju raka żołądka. Badania pokazują też, że grupa krwi może wpływać na podatność na niektóre infekcje – na przykład osoby z grupą 0 są bardziej narażone na ciężki przebieg cholery, ale lepiej radzą sobie z malarią.

Należy jednak podkreślić, że grupa krwi to tylko jeden z setek czynników wpływających na zdrowie, a jej znaczenie jest relatywnie niewielkie w porównaniu ze stylem życia, dietą, aktywnością fizyczną czy predyspozycjami genetycznymi.

Mit diety według grupy krwi

W latach 90. XX wieku pojawiła się popularna teoria, że każda grupa krwi powinna stosować odrębną dietę opartą na produktach, które jadali nasi przodkowie w czasie, gdy dana grupa się wykształciła. Autor koncepcji sugerował na przykład, że osoby z grupą 0 powinny jeść głównie mięso, a z grupą A – być wegetarianami.

Mimo ogromnej popularności tej teorii w mediach, nie ma żadnych naukowych dowodów na jej słuszność. Wszystkie większe organizacje dietetyków i żywieniowców, w tym American Dietetic Association, oficjalnie odrzuciły tę koncepcję jako pozbawioną podstaw naukowych. Zdrowa, zbilansowana dieta jest odpowiednia dla wszystkich grup krwi.

Jak poznać swoją grupę krwi?

Badanie grupy krwi to prosty test laboratoryjny polegający na pobraniu niewielkiej ilości krwi żylnej. W laboratorium krew miesza się z odczynnikami zawierającymi przeciwciała anty-A, anty-B i anty-D, obserwując, czy i jakie reakcje aglutynacji (sklejania się krwinek) wystąpią.

Grupę krwi można oznaczyć w kilku miejscach: w stacjach krwiodawstwa (bezpłatnie dla dawców), w laboratoriach diagnostycznych (za niewielką opłatą) lub w przychodniach POZ na zlecenie lekarza. Wiele osób poznaje swoją grupę krwi przy okazji pierwszego oddania krwi – informacja ta jest zawsze zapisywana w legitymacji krwiodawcy.

Informację o grupie krwi warto mieć zawsze przy sobie. Można ją zapisać w telefonie w aplikacjach zdrowotnych, na bransoletce lub wisiorku medycznym, albo po prostu zapamiętać. W sytuacji wypadku czy nagłego zachorowania ta wiedza może przyspieszyć leczenie i uratować życie.

Krwiodawstwo – każda grupa jest potrzebna

Choć osoby z grupą 0 Rh- są uniwersalnymi dawcami i ich krew jest szczególnie cenna, potrzebna jest krew wszystkich grup. Banki krwi muszą utrzymywać odpowiednie zapasy każdej grupy, ponieważ w planowanych zabiegach zawsze dąży się do przetaczania krwi identycznej grupy.

Regularnie brakuje zwłaszcza krwi grup rzadkich, a także płytek krwi i osocza. Jeden pobrany punkt krwi (450 ml) może uratować życie nawet trzem osobom – krew jest rozdzielana na składniki, które trafiają do różnych pacjentów w zależności od potrzeb.

Dawcą krwi może zostać każda zdrowa osoba między 18. a 65. rokiem życia (dawcy wieloletni mogą oddawać krew do 70. roku życia), ważąca co najmniej 50 kg, która nie chorowała w ostatnim czasie na choroby zakaźne. Mężczyźni mogą oddawać krew co 8 tygodni, kobiety – co 12 tygodni.

Podsumowanie

Grupy krwi to nie tylko ciekawostka biologiczna, ale konkretna wiedza medyczna o fundamentalnym znaczeniu dla bezpieczeństwa transfuzji, sukcesów transplantologii i opieki położniczej. Osiem podstawowych kombinacji układów AB0 i Rh, choć wydaje się prostym systemem, reprezentuje złożoność ludzkiej immunologii i dziedziczności genetycznej.

Znajomość własnej grupy krwi to element odpowiedzialności za własne zdrowie – informacja, która w krytycznej sytuacji może zadecydować o tempie i skuteczności pomocy medycznej. Niezależnie od tego, czy należymy do posiadaczy najrzadszej grupy AB Rh-, czy najczęstszej 0 Rh+, każdy z nas może potencjalnie uratować czyjeś życie, decydując się na oddanie krwi. Bo w medycynie nie ma krwi lepszej lub gorszej – jest tylko krew potrzebna w odpowiednim miejscu i czasie.

Przypisy i źródła:

1. Dean L. Blood Groups and Red Cell Antigens. National Center for Biotechnology Information (US), 2005. Dostępne: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK2261/
2. International Society of Blood Transfusion (ISBT) – Red Cell Immunogenetics and Blood Group Terminology. Dostępne: https://www.isbtweb.org/
3. Michalewska B. Grupy krwi. W: Interna Szczeklika 2018, s. 1909-1910.
4. American Red Cross – Blood Types. Dostępne: https://www.redcross.org/donate-blood/blood-types.html
5. Reid ME, Lomas-Francis C, Olsson ML. The Blood Group Antigen FactsBook. Academic Press, 2012.
6. World Health Organization – Blood safety and availability. Dostępne: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/blood-safety-and-availability
7. Daniels G. Human Blood Groups. Wiley-Blackwell, 3rd edition, 2013.
8. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Rh Incompatibility. Dostępne: https://www.cdc.gov/
9. Cusack L, De Buck E, Compernolle V, Vandekerckhove P. Blood type diets lack supporting evidence: a systematic review. Am J Clin Nutr. 2013;98(1):99-104.
10. Yamamoto F, Cid E, Yamamoto M, Blancher A. ABO research in the modern era of genomics. Transfus Med Rev. 2012;26(2):103-118.