Wirusowe zapalenie wątroby typu A to jedna z najczęstszych chorób zakaźnych na świecie, która każdego roku dotyka miliony ludzi. Choć często przebiega łagodnie, szczególnie u dzieci, może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia dorosłych i osób z chorobami współistniejącymi.
Spis treści
Czym jest wirusowe zapalenie wątroby typu A?
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A) to ostra choroba zakaźna wywołana przez wirus hepatitis A (HAV). W przeciwieństwie do innych typów wirusowego zapalenia wątroby, WZW A nie przechodzi w formę przewlekłą i po przebytej chorobie organizm nabywa trwałą odporność.
Wirus HAV należy do rodziny picornawirusów i charakteryzuje się wyjątkową odpornością na niekorzystne warunki środowiskowe. Może przetrwać w temperaturze pokojowej przez miesiące, a w niskich temperaturach nawet przez lata.
Jak dochodzi do zakażenia?
Główną drogą transmisji wirusa jest droga fekalno-oralna. Zakażenie następuje najczęściej przez:
- Spożycie skażonej wody lub żywności
- Kontakt z zakażoną osobą (szczególnie w gospodarstwie domowym)
- Nieodpowiedni poziom higieny osobistej
- Spożycie surowych lub niedogotowanych owoców morza z zanieczyszczonych wód
Rzadziej zakażenie może nastąpić przez kontakt seksualny (szczególnie analny) lub przez skażone igły u osób używających narkotyków dożylnie.
Kto jest najbardziej narażony?
Grupami wysokiego ryzyka są:
- Podróżni udający się do krajów o wysokiej endemiczności WZW A
- Pracownicy służby zdrowia i laboratoriów
- Osoby pracujące z dziećmi (żłobki, przedszkola)
- Mężczyźni mający kontakty seksualne z mężczyznami
- Osoby z przewlekłymi chorobami wątroby
- Pracownicy oczyszczalni ścieków i gospodarki odpadami
Objawy WZW A – jak rozpoznać chorobę?
Objawy WZW A mogą być bardzo różnorodne i zależą głównie od wieku pacjenta. U dzieci poniżej 6. roku życia choroba często przebiega całkowicie bezobjawowo, podczas gdy u dorosłych objawy występują w około 70% przypadków.
Typowy przebieg choroby
Okres inkubacji trwa od 15 do 50 dni (średnio 28-30 dni). Choroba przebiega w trzech fazach:
Faza wczesna (prodromalna)
- Nagłe osłabienie i zmęczenie
- Nudności i wymioty
- Ból brzucha (szczególnie w prawym podżebrzu)
- Ból głowy i mięśni
- Utrata apetytu
- Subfebrylność lub gorączka
Faza żółtaczkowa
- Żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu
- Ciemny mocz (kolor mocnej herbaty)
- Jasne, gliniaste stolce
- Świąd skóry
- Powiększenie wątroby
Faza zdrowienia
- Stopniowy ustąpienie objawów
- Powrót apetytu
- Normalizacja parametrów laboratoryjnych
„Około 85% dzieci poniżej 6. roku życia zakażonych wirusem HAV nie wykazuje żadnych objawów choroby, podczas gdy u dzieci starszych i dorosłych objawy występują w 70-95% przypadków” – dane Światowej Organizacji Zdrowia
Diagnostyka – jakie badania wykonuje lekarz?
Podstawą rozpoznania WZW A są badania serologiczne krwi:
| Marker | Znaczenie kliniczne |
|---|---|
| Anti-HAV IgM | Wskazuje na świeże zakażenie (obecne do 6 miesięcy) |
| Anti-HAV IgG | Świadczy o przebytej chorobie lub szczepieniu (trwała odporność) |
Dodatkowo lekarz może zlecić:
- Próby wątrobowe (ALT, AST) – podwyższone wartości wskazują na uszkodzenie wątroby
- Stężenie bilirubiny – zwiększone przy żółtaczce
- Parametry krzepnięcia – do oceny funkcji wątroby
Leczenie – jak radzić sobie z chorobą?
Nie istnieje specyficzne leczenie przeciwwirusowe WZW A. Terapia opiera się na leczeniu objawowym i wspomaganiu organizmu w walce z infekcją.
Zasady postępowania:
Odpoczynek i tryb życia:
- Ograniczenie aktywności fizycznej w ostrym okresie choroby
- Unikanie stresu i przepracowania
- Regularne kontrole lekarskie
Dieta i nawodnienie:
- Dieta łatwo strawna, bogata w węglowodany
- Unikanie tłustych i ciężkostrawnych potraw
- Odpowiednie nawodnienie organizmu
- Całkowity zakaz alkoholu przez minimum 6 miesięcy
Farmakoterapia objawowa:
- Leki przeciwwymiotne przy nasilonych nudnościach
- Preparaty łagodzące świąd skóry
- Unikanie leków metabolizowanych w wątrobie
Powikłania – kiedy choroba staje się groźna?
WZW A ma zazwyczaj łagodny przebieg i dobre rokowanie. Jednak u niektórych pacjentów mogą wystąpić powikłania:
Powikłania częste:
- Przedłużający się przebieg choroby (do 6 miesięcy)
- Nawrotowe epizody objawów
- Znaczne osłabienie i zmęczenie
Powikłania rzadkie ale poważne:
- Piorunujące zapalenie wątroby (0,1-0,3% przypadków) – najczęściej u osób po 50. roku życia
- Ostra niewydolność wątroby wymagająca przeszczepienia
- Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
- Uszkodzenie nerek
Szczepienia przeciwko WZW A – najskuteczniejsza ochrona
Szczepienie to najbardziej efektywna metoda zapobiegania WZW A. Dostępne szczepionki zawierają inaktywowany wirus i charakteryzują się wysoką skutecznością oraz bezpieczeństwem.
Schemat szczepienia:
- Pierwsza dawka – podstawowa immunizacja
- Druga dawka – 6-12 miesięcy po pierwszej (dawka przypominająca)
Pełna odporność rozwija się po podaniu drugiej dawki i utrzymuje przez co najmniej 20 lat, prawdopodobnie przez całe życie.
Kto powinien się szczepić?
Szczepienie zalecane jest dla:
- Podróżników do krajów tropikalnych i subtropikalnych
- Osób z przewlekłymi chorobami wątroby
- Pracowników służby zdrowia
- Pracowników żłobków i przedszkoli
- Osób podejmujących ryzykowne zachowania seksualne
- Pracowników branży gastronomicznej
Przeciwwskazania:
- Ostra choroba z gorączką
- Ciężka reakcja alergiczna na poprzednią dawkę
- Ciąża (tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach)
Profilaktyka niespecyficzna – codzienne zasady ochrony
Podstawowe zasady higieny:
W domu i pracy:
- Częste i dokładne mycie rąk mydłem
- Unikanie dotykania twarzy brudnymi rękami
- Dezynfekcja powierzchni w kontakcie z chorym
Podczas podróży:
- Picie tylko butelkowanej lub przegotowanej wody
- Unikanie lodu do napojów
- Spożywanie tylko ugotowanych lub upieczonych potraw
- Mycie owoców przegotowaną wodą i obieranie ze skórki
- Unikanie surowych owoców morza
Izolacja chorego:
Osoba chora na WZW A jest zakaźna od 2 tygodni przed wystąpieniem objawów do około tygodnia po ich pojawieniu się. W tym czasie powinna:
- Unikać przygotowywania posiłków dla innych
- Stosować wzmożone zasady higieny osobistej
- Ograniczyć kontakty społeczne
- Powstrzymać się od kontaktów intymnych
Sytuacja epidemiologiczna w Polsce
W Polsce zachorowalność na WZW A jest stosunkowo niska dzięki poprawie warunków sanitarnych i higieny. Rocznie rejestruje się około 100-200 przypadków, głównie wśród osób powracających z podróży do krajów endemicznych.
Szczepienia przeciwko WZW A nie są obowiązkowe w Polsce, ale są zalecane dla grup ryzyka i refundowane w określonych sytuacjach medycznych.
Kluczowe informacje do zapamiętania
WZW A to choroba, której można skutecznie zapobiegać. Szczepienie w połączeniu z podstawowymi zasadami higieny stanowi niezawodną ochronę przed zakażeniem. Choć choroba zazwyczaj ma łagodny przebieg, może prowadzić do poważnych powikłań, szczególnie u osób starszych i z chorobami współistniejącymi.
Pamiętaj: jeśli planujesz podróż do krajów tropikalnych lub należysz do grupy ryzyka, skonsultuj się z lekarzem co najmniej 4 tygodnie przed wyjazdem w sprawie szczepienia przeciwko WZW A.
Przypisy i źródła:
- World Health Organization. Hepatitis A. Fact sheet. 2023.
- Centers for Disease Control and Prevention. Hepatitis A Questions and Answers for Health Professionals. 2020.
- European Centre for Disease Prevention and Control. Hepatitis A – Annual Epidemiological Report. 2022.
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH. Charakterystyka epidemiologiczna wirusowych zapaleń wątroby w Polsce. 2023.
- Polish Society of Epidemiologists and Physicians of Infectious Diseases. Recommendations for hepatitis A vaccination. 2022.
- Polskie Towarzystwo Wakcynologii. Zasady szczepień przeciwko WZW A. 2023.
