Jaskra to jedna z najpoważniejszych chorób oczu, która bez odpowiedniego leczenia prowadzi do nieodwracalnej utraty wzroku. Choć często nazywana „cichym złodziejem wzroku”, przy wczesnym wykryciu i systematycznym leczeniu można skutecznie zatrzymać jej postęp. Poznaj wszystko, co musisz wiedzieć o tej chorobie.
Spis treści
Czym jest jaskra?
Jaskra to grupa chorób charakteryzujących się postępującym uszkodzeniem nerwu wzrokowego, które prowadzi do nieodwracalnych zmian w widzeniu. W przeciwieństwie do zaćmy, której skutki można odwrócić operacyjnie, uszkodzenia spowodowane jaskrą są trwałe.
Główną przyczyną tych uszkodzeń jest najczęściej podwyższone ciśnienie śródgałkowe, które uciska delikatne włókna nerwu wzrokowego. Jednak jaskra może rozwijać się również przy prawidłowym ciśnieniu – w takich przypadkach mówimy o „jaskrze bez ciśnienia”.
„Jaskra dotyka ponad 76 milionów ludzi na całym świecie i jest drugą najczęstszą przyczyną ślepoty po zaćmie. Co alarmujące – połowa chorych nie wie o swojej chorobie.”
Nerw wzrokowy można porównać do kabla elektrycznego złożonego z ponad miliona „przewodów” – włókien nerwowych. Jaskra stopniowo niszczy te włókna, zaczynając od tych odpowiedzialnych za widzenie obwodowe, dlatego choroba długo pozostaje niezauważona.
Rodzaje jaskry
Jaskra otwartego kąta
To najczęstsza postać choroby, stanowiąca około 90% wszystkich przypadków. Charakteryzuje się stopniowym pogorszeniem odpływu cieczy wodnistej z oka mimo pozornie prawidłowej budowy kąta przesączania. Przebiega bezobjawowo przez lata, dlatego regularnie nazywana „cichym złodziejem wzroku”.
Jaskra zamkniętego kąta
Znacznie rzadsza, ale bardziej dramatyczna w przebiegu. Dzieli się na:
Ostrą jaskrę zamkniętego kąta – stan nagły, w którym dochodzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia śródgałkowego do bardzo wysokich wartości. Wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Przewlekłą jaskrę zamkniętego kąta – rozwija się powoli, podobnie jak jaskra otwartego kąta, ale z innym mechanizmem powstawania.
Jaskra wtórna
Powstaje jako powikłanie innych schorzeń lub zabiegów. Może być spowodowana przez urazy oka, długotrwałe stosowanie kortykosteroidów, stany zapalne czy nowotwory oka.
Jaskra wrodzona
Rzadka postać występująca u niemowląt i małych dzieci, spowodowana nieprawidłowym rozwojem struktur odpowiedzialnych za odpływ cieczy wodnistej.
Objawy jaskry – jak rozpoznać chorobę?
Jaskra otwartego kąta – podstępne początki
Na wczesnym etapie jaskra otwartego kąta nie daje praktycznie żadnych objawów. Pierwsze zmiany dotyczą widzenia obwodowego, które mózg długo kompensuje. Pacjenci mogą odczuwać:
- Subtelne trudności z orientacją w przestrzeni
- Częste zderzanie się z przedmiotami ustawionymi po bokach
- Problemy z prowadzeniem samochodu w nocy
- Trudności z czytaniem – szybsze męczenie się oczu
W zaawansowanym stadium rozwija się charakterystyczne widzenie tunelowe – pacjent dobrze widzi centralnie, ale traci obwodowe pole widzenia.
Ostra jaskra zamkniętego kąta – sygnały alarmowe
Ten typ jaskry objawia się gwałtownie i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej:
| Objaw | Charakterystyka |
|---|---|
| Ból oka i głowy | Nagły, bardzo intensywny, często jednostronny |
| Zaburzenia widzenia | Mgła przed oczami, tęczowe halo wokół świateł |
| Objawy ogólne | Nudności, wymioty, osłabienie |
| Zmiany w oku | Znaczne zaczerwienienie, twardość gałki ocznej |
Jaskra u dzieci
U najmłodszych pacjentów objawy mogą obejmować:
- Powiększenie gałek ocznych (tzw. bydlęce oczy)
- Nadmierne łzawienie
- Światłowstręt
- Zmętnienie rogówek
Przyczyny jaskry i czynniki ryzyka
Mechanizm powstawania jaskry
W zdrowym oku ciecz wodnista produkowana przez ciało rzęskowe swobodnie opuszcza gałkę oczną przez struktury kąta przesączania. Gdy ten system zostaje zaburzony, ciecz gromadzi się w oku, powodując wzrost ciśnienia śródgałkowego.
Wysokie ciśnienie uciska nerw wzrokowy w miejscu, gdzie wychodzi on z gałki ocznej. Włókna nerwowe, pozbawione odpowiedniego ukrwienia, stopniowo obumierają, co prowadzi do charakterystycznych ubytków w polu widzenia.
Główne czynniki ryzyka
Czynniki, których nie możemy zmienić:
- Wiek – ryzyko wzrasta znacząco po 40. roku życia
- Dziedziczność – choroba występuje rodzinnie
- Pochodzenie etniczne – wyższe ryzyko u osób pochodzenia afrykańskiego i azjatyckiego
- Budowa anatomiczna oka – płytka komora przednia, cienka rogówka
Czynniki modyfikowalne:
- Wysokie ciśnienie śródgałkowe – główny czynnik ryzyka
- Krótkowzroczność wysokiego stopnia
- Cukrzyca – zwiększa ryzyko jaskry wtórnej
- Nadciśnienie tętnicze i choroby sercowo-naczyniowe
- Długotrwałe stosowanie kortykosteroidów
Diagnostyka jaskry – kluczowe badania
Wczesne wykrycie jaskry jest możliwe tylko dzięki regularnym badaniom okulistycznym. Podstawowe badania diagnostyczne obejmują:
Pomiar ciśnienia śródgałkowego
Wykonywany za pomocą tonometru. Prawidłowe wartości mieszczą się w zakresie 10-21 mmHg, jednak u niektórych osób jaskra może rozwijać się przy normalnym ciśnieniu.
Badanie dna oka
Okulista ocenia wygląd tarczy nerwu wzrokowego, zwracając uwagę na charakterystyczne dla jaskry poszerzenie i pogłębienie centralnego zagłębienia (excavatio).
Badanie pola widzenia (perymetria)
Najważniejsze badanie do wykrywania wczesnych zmian jaskrowych. Pozwala wykryć ubytki w polu widzenia, zanim pacjent je zauważy.
Gonioskopia
Badanie kąta przesączania pozwala na rozróżnienie między jaskrą otwartego i zamkniętego kąta, co ma kluczowe znaczenie dla wyboru metody leczenia.
Nowoczesne techniki obrazowania
OCT (Optyczna Koherentna Tomografia) umożliwia precyzyjny pomiar grubości warstwy włókien nerwowych i monitorowanie progresji choroby.
Leczenie jaskry – nowoczesne możliwości terapii
Głównym celem leczenia jaskry jest obniżenie ciśnienia śródgałkowego do poziomu, który zapobiega dalszemu uszkadzaniu nerwu wzrokowego. Leczenie dobiera się indywidualnie, w zależności od typu jaskry, stadium zaawansowania i stanu ogólnego pacjenta.
Leczenie farmakologiczne – pierwsza linia terapii
Krople do oczu stanowią podstawę leczenia jaskry. Działają na różne sposoby:
- Analogi prostaglandyn (latanoprost, bimatoprost) – zwiększają odpływ cieczy wodnistej
- Beta-blokery (timolol) – zmniejszają produkcję cieczy wodnistej
- Inhibitory anhydrazy węglanowej – redukują wytwarzanie cieczy wodnistej
- Agoniści alfa-2 (brimonidin) – mają podwójne działanie
Prawidłowe stosowanie kropli jest kluczowe dla skuteczności leczenia:
- Zakraplaj punktualnie o ustalonych porach
- Uciśnij kącik oka po zakropleniu na 1-2 minuty
- Odstęp między różnymi kroplami powinien wynosić co najmniej 5 minut
- Nie przerywaj leczenia bez konsultacji z lekarzem
Leczenie laserowe – skuteczna alternatywa
Trabekuloplastyka laserowa to bezpieczny zabieg ambulatoryjny, który poprawia odpływ cieczy wodnistej. Szczególnie skuteczny w jaskrze otwartego kąta.
Iridotomia laserowa jest zabiegiem z wyboru w ostrych stanach jaskry zamkniętego kąta oraz w profilaktyce u osób z anatomicznie wąskim kątem przesączania.
Leczenie chirurgiczne – gdy inne metody zawodzą
Trabekulektomia to klasyczna operacja przeciwjaskrowa, podczas której tworzy się sztuczne połączenie między wnętrzem oka a przestrzenią podspojówkową.
Nowoczesne techniki mikroinwazyjne (MIGS) oferują mniejsze ryzyko powikłań przy zachowaniu dobrej skuteczności, szczególnie we wczesnych stadiach choroby.
Rokowanie i życie z jaskrą
Jaskra wykryta wcześnie ma bardzo dobre rokowanie. Przy systematycznym leczeniu u większości pacjentów udaje się zatrzymać progresję choroby i zachować użyteczny wzrok przez całe życie.
Kluczowe znaczenie ma regularne przyjmowanie leków i systematyczne kontrole okulistyczne. Nawet niewielkie przerwy w leczeniu mogą doprowadzić do nieodwracalnego pogorszenia.
Wpływ na codzienne funkcjonowanie
Pacjenci z zaawansowaną jaskrą mogą doświadczać trudności w:
- Poruszaniu się w słabym oświetleniu
- Prowadzeniu pojazdów – szczególnie w nocy
- Czynnościach wymagających dobrej orientacji przestrzennej
Nowoczesne pomoce optyczne i techniczne mogą znacznie poprawić komfort życia osób z ograniczeniami wzrokowymi.
Profilaktyka – jak chronić się przed jaskrą
Regularne badania – najlepsza ochrona
| Grupa wiekowa | Częstotliwość badań |
|---|---|
| 40-54 lata | Co 3-4 lata |
| 55-64 lata | Co 2-3 lata |
| Powyżej 65 lat | Co 1-2 lata |
| Grupa wysokiego ryzyka | Corocznie |
Zdrowy styl życia
- Kontrola ciśnienia tętniczego i poziomu cukru we krwi
- Regularna aktywność fizyczna – może obniżać ciśnienie śródgałkowe
- Ograniczenie stresu i dbanie o odpowiednią ilość snu
- Ochrona oczu przed urazami podczas pracy i sportu
Świadome korzystanie z leków
Niektóre leki mogą zwiększać ryzyko jaskry lub wpływać na przebieg choroby:
- Kortykosteroidy – szczególnie przy długotrwałym stosowaniu
- Leki rozszerzające źrenicę – mogą wywołać atak jaskry zamkniętego kąta
- Niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe
Zawsze informuj lekarza o przebytej jaskrze lub podejrzeniu tej choroby przed rozpoczęciem nowego leczenia.
Podsumowanie
Jaskra, choć poważna choroba, nie musi prowadzić do utraty wzroku. Kluczem do sukcesu jest wczesne wykrycie i systematyczne leczenie. Regularne badania okulistyczne, szczególnie po 40. roku życia, mogą uratować Twój wzrok.
Pamiętaj, że jaskra to choroba przewlekła wymagająca długotrwałego leczenia. Współpraca z lekarzem i systematyczne przyjmowanie przepisanych leków to najważniejsze elementy skutecznej terapii.
Jeśli należysz do grupy ryzyka lub zauważysz niepokojące objawy, nie odkładaj wizyty u okulisty. Wzrok stracony w wyniku jaskry nie powróci, ale można skutecznie chronić to, co zostało.
Źródła:
- American Academy of Ophthalmology. „Primary Open-Angle Glaucoma Preferred Practice Pattern.” Ophthalmology 2016; 123(1): P41-P111.
- European Glaucoma Society. „Terminology and Guidelines for Glaucoma, 5th Edition.” 2020.
- World Health Organization. „World Report on Vision.” Geneva: WHO; 2019.
- National Eye Institute. „Glaucoma Data and Statistics.” U.S. Department of Health and Human Services, 2021.
- Weinreb RN, Aung T, Medeiros FA. „The pathophysiology and treatment of glaucoma: a review.” JAMA 2014; 311(18): 1901-1911.
- Tham YC, Li X, Wong TY, Quigley HA, Aung T, Cheng CY. „Global prevalence of glaucoma and projections of glaucoma burden through 2040: a systematic review and meta-analysis.” Ophthalmology 2014; 121(11): 2081-2090.
