Biegunka to jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych, z którym każdy z nas ma do czynienia w ciągu życia. Choć zazwyczaj nie stanowi poważnego zagrożenia, warto wiedzieć, kiedy można ją leczyć samodzielnie, a kiedy konieczna jest pomoc lekarska. W tym artykule wyjaśniamy wszystko, co powinieneś wiedzieć o biegunkach – od przyczyn, przez objawy, aż po skuteczne metody leczenia.
Spis treści
Czym właściwie jest biegunka?
Biegunka to zaburzenie, w którym oddawamy co najmniej trzy luźne lub wodniste stolce w ciągu doby. To nie tylko kwestia częstotliwości – równie ważna jest zmiana konsystencji stolca z normalnej na płynną.
Lekarze wyróżniają kilka typów biegunki w zależności na mechanizm jej powstawania:
- Biegunka osmotyczna – gdy substancje, które nie mogą być wchłonięte, „przyciągają” wodę do jelit
- Biegunka wydzielnicza – gdy jelita produkują nadmierne ilości płynów z powodu działania toksyn lub wirusów
- Biegunka zapalna – będąca wynikiem uszkodzenia ścian jelita przez proces chorobowy
Biegunka ostra vs przewlekła – kluczowe różnice
Biegunka ostra
Biegunka ostra trwa do 14 dni i w 90% przypadków ma pochodzenie infekcyjne. Najczęściej wywołują ją wirusy, szczególnie norowirusy, które odpowiadają za większość zachorowań w okresie jesienno-zimowym.
„Według Światowej Organizacji Zdrowia, biegunka jest drugą najczęstszą przyczyną śmierci dzieci poniżej 5. roku życia na świecie, powodując około 525 000 zgonów rocznie.”
Charakterystyczne objawy biegunki wirusowej to:
- Nagły początek objawów po 1-3 dniach od zakażenia
- Nudności i wymioty
- „Bulgotanie” w brzuchu
- Podwyższona temperatura ciała
- Ogólne osłabienie
Biegunka przewlekła
Biegunka przewlekła trwa ponad 30 dni i wymaga gruntownej diagnostyki medycznej. Może sygnalizować poważne problemy zdrowotne, takie jak choroby zapalne jelit, zespół jelita drażliwego czy problemy z wchłanianiem pokarmów.
Najczęstsze przyczyny biegunki
Infekcje – główny sprawca ostrej biegunki
Wirusy są odpowiedzialne za około 60-90% przypadków ostrej biegunki. Zakażenie następuje przez kontakt z chorą osobą lub skażonymi powierzchniami.
Bakterie wywołują cięższy przebieg choroby z gorączką i krwią w stolcu. Najczęstszymi sprawcami są Salmonella, Campylobacter czy groźna E. coli.
Pasożyty to problem przede wszystkim osób podróżujących do krajów o niskich standardach sanitarnych.
Leki jako przyczyna biegunki
Wiele leków może wywoływać biegunkę jako działanie niepożądane. Najczęstszymi sprawcami są:
| Grupa leków | Przykłady |
|---|---|
| Antybiotyki | Szczególnie o szerokim spektrum działania |
| Leki przeciwbólowe | NLPZ (ibuprofen, ketoprofen) |
| Leki na cukrzycę | Metformina |
| Leki przeciwdepresyjne | Inhibitory wychwytu serotoniny |
| Leki na nadciśnienie | Inhibitory ACE, diuretyki |
Biegunka poantybiotykowa dotyka nawet 25-40% osób przyjmujących te leki. Wynika z zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej jelit.
Nietolerancje i alergie pokarmowe
Nietolerancja laktozy, celiakia czy alergia na składniki pokarmowe mogą być przyczyną przewlekłych problemów z przewodem pokarmowym.
Celiakia to autoimmunologiczna reakcja na gluten, która uszkadza jelito cienkie. Objawy ustępują po całkowitym wyeliminowaniu glutenu z diety.
Inne przyczyny biegunki
Stres i emocje mogą znacząco wpływać na pracę jelit. Pod wpływem adrenaliny zwiększa się wydzielanie kwasów żołądkowych i przyspiesza perystaltyka jelit.
Zmiany hormonalne u kobiet, szczególnie przed okresem, mogą wywoływać dolegliwości jelitowe.
Nadużywanie alkoholu uszkadza komórki jelita cienkiego, zaburzając trawienie i wchłanianie pokarmów.
Objawy alarmowe – kiedy pilnie do lekarza?
Większość przypadków biegunki ostrej przechodzi samoistnie w ciągu kilku dni. Istnieją jednak sytuacje wymagające natychmiastowej pomocy medycznej:
Natychmiast szukaj pomocy przy:
- Objawach ciężkiego odwodnienia (brak łez, suche śluzówki, zawroty głowy)
- Wysokiej gorączce powyżej 38,5°C
- Krwi w stolcu lub stolcach czarnych jak smoła
- Intensywnych bólach brzucha
- Wymiotach uniemożliwiających picie płynów
- Objawach neurologicznych (splątanie, omdlenia)
Umów się do lekarza, gdy:
- Biegunka trwa ponad 2-3 dni bez poprawy
- Jesteś osobą starszą lub masz choroby przewlekłe
- Wystąpiła po podróży zagranicznej
- Towarzyszy jej znaczna utrata wagi
Skuteczne leczenie biegunki
Nawadnianie – podstawa terapii
Najważniejsze w leczeniu biegunki to zapobieganie odwodnieniu. Organizm traci nie tylko wodę, ale także ważne elektrolity.
Doustne roztwory nawadniające (ORS) to złoty standard leczenia. Można je kupić w aptece lub przygotować samodzielnie, mieszając w litrze przegotowanej wody:
- 1 płaską łyżeczkę soli
- 8 płaskich łyżeczek cukru
Pij małymi łyczkami co kilka minut. Unikaj soków owocowych, napojów gazowanych i kofeiny – mogą pogorszyć objawy.
Leki w leczeniu biegunki
Loperamid skutecznie zmniejsza częstotliwość wypróżnień, ale używaj go ostrożnie. Nie stosuj go przy:
- Gorączce
- Krwi w stolcu
- Silnych bólach brzucha
- Podejrzeniu infekcji bakteryjnej
Probiotyki pomagają w odbudowie naturalnej flory jelitowej, szczególnie po antybiotykach. Skuteczne szczepy to Lactobacillus GG i Saccharomyces boulardii.
Diosmektyt pokrywa błonę śluzową jelit warstwą ochronną i może skrócić czas trwania objawów.
Antybiotyki – kiedy są potrzebne?
Antybiotyki w leczeniu biegunki stosuje się bardzo selektywnie. Wskazane są jedynie przy:
- Ciężkiej bakteryjnej biegunce z gorączką
- Biegunce podróżnej w krajach wysokiego ryzyka
- Potwierdzonej infekcji Clostridium difficile
Pamiętaj, że niepotrzebne stosowanie antybiotyków może pogorszyć objawy i wydłużyć chorobę.
Dieta podczas biegunki – co jeść, a czego unikać?
Pierwsza faza – skupienie na płynach
W pierwszych 24-48 godzinach priorytetem są płyny. Sięgaj po wodę przegotowaną, delikatne herbatki ziołowe jak rumianek czy mięta, czyste rosół bez tłuszczu oraz roztwory nawadniające.
Powrót do jedzenia
Gdy najgorsze objawy ustąpią, stopniowo wprowadzaj łatwo strawne pokarmy. Najlepsze będą: ryż biały gotowany na wodzie, banany bogate w potas, jabłka pieczone (pektyna uspokaja jelita), białe pieczywo tostowane, gotowane marchewki oraz chude mięso gotowane.
Przez kilka dni unikaj mleka i produktów mlecznych, tłustych i smażonych potraw, surowych warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, słodyczy, napojów gazowanych, kawy i alkoholu.
Dieta w biegunce przewlekłej
Leczenie biegunki przewlekłej zależy od przyczyny:
- Nietolerancja laktozy – eliminacja produktów mlecznych
- Celiakia – bezglutanowa dieta
- Zespół jelita drażliwego – dieta FODMAP
- Choroba Crohna – indywidualnie dobrana dieta przeciwzapalna
Zapobieganie biegunkom
Higiena to podstawa
Myj ręce regularnie – to najprostszy i najskuteczniejszy sposób zapobiegania infekcjom:
- Po skorzystaniu z toalety
- Przed jedzeniem i przygotowywaniem posiłków
- Po kontakcie z osobami chorymi
- Po dotknięciu powierzchni publicznych
Bezpieczeństwo żywności
- Przechowuj produkty w odpowiedniej temperaturze
- Dokładnie gotuj mięso i jajka
- Unikaj produktów po terminie ważności
- Nie pozostawiaj gotowych potraw w temperaturze pokojowej dłużej niż 2 godziny
Zasady podróżowania
Podczas wyjazdów do krajów o niższych standardach sanitarnych pamiętaj o zasadzie: „Gotuj, gotuj, obierz lub zapomnij”
- Pij tylko wodę butelkowaną lub przegotowaną
- Unikaj lodu w napojach
- Nie jedz surowych warzyw i owoców (chyba że sam je obrałeś)
- Unikaj jedzenia od ulicznych sprzedawców
Biegunka u dzieci i osób starszych – szczególne zasady
Niemowlęta i małe dzieci
Dzieci odwadniają się znacznie szybciej niż dorośli. Objawy odwodnienia u dziecka:
- Płacz bez łez
- Suche śluzówki
- Zapadnięte ciemiączko (u niemowląt)
- Zmniejszona ilość moczu
- Apatia lub nadmierna rozdrażnialność
W przypadku objawów odwodnienia u dziecka natychmiast skontaktuj się z lekarzem.
Osoby starsze
Seniorzy są bardziej narażeni na powikłania biegunki z powodu:
- Współistniejących chorób przewlekłych
- Przyjmowania wielu leków
- Gorszej wydolności nerek
- Słabszego poczucia pragnienia
U osób powyżej 65. roku życia każda biegunka trwająca dłużej niż 24 godziny wymaga konsultacji lekarskiej.
Podsumowanie
Biegunka to częsty, ale zazwyczaj przejściowy problem zdrowotny. Kluczowe zasady postępowania to:
- Priorytet dla nawadniania – używaj doustnych roztworów nawadniających
- Obserwuj objawy alarmowe – nie ignoruj gorączki, krwi w stolcu czy objawów odwodnienia
- Stopniowo wracaj do jedzenia – rozpocznij od łatwo strawnych produktów
- Unikaj niepotrzebnych leków – antybiotyki nie zawsze są wskazane
- Szukaj pomocy medycznej gdy objawy się nasilają lub przedłużają
Pamiętaj, że większość przypadków biegunki ostrej przechodzi samoistnie w ciągu kilku dni. Jednak w przypadku wątpliwości lub niepokojących objawów zawsze warto skonsultować się z lekarzem.
Źródła:
- World Health Organization. Diarrhoeal disease – Fact sheet. WHO, 2017
- Riddle MS, DuPont HL, Connor BA. ACG Clinical Guideline: Diagnosis, Treatment, and Prevention of Acute Diarrheal Infections in Adults. Am J Gastroenterol. 2016;111(5):602-622
- European Society for Primary Immunodeficiencies (ESID). Guidelines for the use of immunoglobulin therapy. ESID, 2018
- Guarino A, et al. European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Pediatric Infectious Diseases evidence-based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2014;59(1):132-152
- National Institute for Health and Care Excellence (NICE). Gastroenteritis in adults and older children: management in primary care. NICE, 2019
