Marskość wątroby to poważna choroba, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Charakteryzuje się nieodwracalnym uszkodzeniem tkanki wątrobowej, która zastępowana jest blizną łączną. To schorzenie rozwija się przez lata, często bezobjawowo, co czyni je szczególnie niebezpiecznym.
Spis treści
Czym jest marskość wątroby?
Marskość wątroby to końcowy etap przewlekłego uszkodzenia tego kluczowego narządu. W normalnych warunkach wątroba ma zdolność do regeneracji, ale gdy uszkodzenia są ciągłe i poważne, zamiast zdrowej tkanki powstają blizny. Te blizny uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie wątroby i zakłócają przepływ krwi przez narząd.
Wątroba pełni ponad 500 różnych funkcji w organizmie – od detoksykacji po produkcję białek niezbędnych do krzepnięcia krwi. Gdy jej struktura zostaje zniszczona przez proces włóknienia, wszystkie te funkcje ulegają zaburzeniu.
Ciekawostka: Marskość wątroby jest 11. najczęstszą przyczyną zgonów na świecie, przy czym mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety.
Główne przyczyny marskości wątroby
Alkohol – najczęstsza przyczyna w Polsce
Nadużywanie alkoholu pozostaje główną przyczyną marskości wątroby w naszym kraju. Alkohol bezpośrednio uszkadza komórki wątrobowe (hepatocyty), prowadząc do ich śmierci i zastąpienia tkanką łączną. Szczególnie niebezpieczne jest przewlekłe spożywanie alkoholu – już 60 gramów alkoholu dziennie u mężczyzn i 20 gramów u kobiet może prowadzić do nieodwracalnych zmian.
Wirusowe zapalenie wątroby
Przewlekłe zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) i typu C (HCV) to druga najczęstsza przyczyna marskości. Wirusy te powodują przewlekły stan zapalny, który przez lata niszczy tkankę wątrobową. Obecnie dostępne są bardzo skuteczne leki przeciwwirusowe, które mogą zatrzymać progresję choroby.
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD)
Ta przyczyna zyskuje na znaczeniu wraz z epidemią otyłości. NAFLD często rozwija się u osób z cukrzycą typu 2, zespołem metabolicznym i otyłością brzuszną. Stan ten może przejść w niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH), a następnie w marskość.
Inne przyczyny marskości
| Typ przyczyny | Przykłady |
|---|---|
| Choroby autoimmunologiczne | Autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa cholangitis |
| Choroby genetyczne | Hemochromatoza (nadmiar żelaza), choroba Wilsona (nadmiar miedzi) |
| Leki i toksyny | Metotreksrat, paracetamol w wysokich dawkach, aflatoksyny |
| Choroby dróg żółciowych | Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych |
Objawy marskości wątroby – na co zwracać uwagę
Marskość wątroby rozwija się w trzech fazach, z których pierwsza może trwać latami bez jakichkolwiek objawów.
Faza bezobjawowa
W początkowym stadium choroba rozwija się podstępnie. Wątroba ma ogromne możliwości regeneracyjne i może pełnić swoje funkcje nawet przy znacznym uszkodzeniu. Rozpoznanie w tej fazie jest często przypadkowe podczas rutynowych badań laboratoryjnych.
Pierwsze objawy marskości
Gdy choroba postępuje, pojawiają się niespecyficzne dolegliwości, które często bagatelizujemy:
- Przewlekłe zmęczenie i gorsza tolerancja wysiłku
- Utrata apetytu i uczucie ciężaru po posiłkach
- Wzdęcia brzucha i problemy trawienne
- Bezsenność i zaburzenia rytmu dobowego
- Świąd skóry bez widocznej przyczyny
Zaawansowane objawy marskości
W pełni rozwinięta marskość powoduje charakterystyczne zmiany:
Objawy związane z niewydolnością wątroby:
- Żółtaczka – pożółknienie skóry i białkówek oczu
- Skłonność do krwawień (z nosa, dziąseł)
- Łatwe powstawanie siniaków
- Wodobrzusze – gromadzenie płynu w jamie brzusznej
- Obrzęki podudzi
Charakterystyczne zmiany skórne:
- Pajączki wątrobowe – gwiaździste naczyniaki na skórze
- Zaczerwienienie dłoni (rumień dłoniowy)
- Przykurcz Dupuytrena – sztywność palców
Zmiany hormonalne:
- U mężczyzn: ginekomastia (powiększenie piersi), utrata owłosienia
- U kobiet: zaburzenia miesiączkowania, nadmierne owłosienie
Diagnostyka marskości wątroby
Badania laboratoryjne
Podstawowe testy krwi mogą wskazywać na problemy z wątrobą:
- Enzymy wątrobowe (ALT, AST, GGTP) – często podwyższone
- Bilirubina – zwiększona w żółtaczce
- Albumina – obniżona z powodu zaburzeń syntezy
- Płytki krwi – często zmniejszone (małopłytkowość)
- Czas protrombinowy – wydłużony z powodu zaburzeń krzepnięcia
Badania obrazowe
- Ultrasonografia (USG) – pokazuje zmienioną strukturę wątroby, powiększoną śledzionę
- Elastografia (FibroScan) – nowoczesna metoda oceny włóknienia
- Tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI) – szczegółowa ocena struktury
Endoskopia
Gastroskopia pozwala wykryć żylaki przełyku – niebezpieczne powikłanie marskości, które może prowadzić do zagrażającego życiu krwawienia.
Biopsja wątroby
To najbardziej precyzyjne badanie, ale wykonywane tylko wtedy, gdy inne metody nie dają jednoznacznej odpowiedzi. Polega na pobraniu małego fragmentu tkanki wątrobowej do badania mikroskopowego.
Skale oceny zaawansowania marskości
Lekarze używają specjalnych skal do oceny stopnia zaawansowania choroby:
Skala Child-Pugh
| Klasa | Rokowanie | Średni czas przeżycia |
|---|---|---|
| A | Dobre | Ponad 15 lat |
| B | Średnie | 6-10 lat |
| C | Złe | 1-3 lata |
Model MELD
Uwzględnia kreatininę, bilirubinę i czas protrombinowy. Wynik powyżej 15 punktów może wskazywać na potrzebę rozważenia przeszczepu wątroby.
Leczenie marskości wątroby
Leczenie przyczynowe – podstawa terapii
Najważniejszym elementem leczenia jest eliminacja przyczyny powodującej uszkodzenie wątroby:
- Całkowita abstynencja alkoholowa – nawet małe ilości alkoholu mogą przyspieszyć progresję
- Leczenie przeciwwirusowe – nowoczesne leki przeciw HCV mają skuteczność ponad 95%
- Kontrola cukrzycy i redukcja masy ciała w przypadku NAFLD
- Leki chelatujące w hemochromatozie i chorobie Wilsona
Leczenie powikłań
Wodobrzusze:
- Dieta niskosodowa (mniej niż 2 g sodu dziennie)
- Leki moczopędne (spironolakton, furosemid)
- Paracenteza – usunięcie nadmiaru płynu
Żylaki przełyku:
- Leki obniżające ciśnienie w żyle wrotnej (propranolol, karwedilol)
- Profilaktyczne podwiązywanie żylaków
- W nagłych przypadkach – pilne leczenie endoskopowe
Encefalopatia wątrobowa:
- Laktuloza – zmniejsza wchłanianie amoniaku
- Rifaksymina – antybiotyk działający w jelitach
- Dieta z ograniczeniem białka (czasowo)
Wsparcie żywieniowe
Właściwe odżywianie jest kluczowe w marskości wątroby:
- Wysokiej jakości białko – 1,0-1,2 g/kg masy ciała dziennie
- Odpowiednia podaż kalorii – minimum 2000 kcal dziennie
- Częste, małe posiłki – 5-6 razy dziennie
- Suplementacja witamin – szczególnie B, D, K
- Ograniczenie sodu – maksymalnie 2000 mg dziennie
Przeszczep wątroby – ostateczne rozwiązanie
Gdy marskość wchodzi w fazę końcową, transplantacja wątroby może być jedyną opcją ratującą życie. Kryteria kwalifikacji obejmują:
- Zaawansowaną niewydolność wątroby (MELD >15)
- Powikłania niemożliwe do opanowania farmakologicznie
- Brak przeciwwskazań (aktywne uzależnienie od alkoholu, ciężkie choroby współistniejące)
- Wiek poniżej 65-70 lat (w zależności od ośrodka)
Wyniki przeszczepów są coraz lepsze – 5-letnie przeżycie osiąga ponad 75% pacjentów.
Rokowanie i jakość życia
Prognozy w marskości wątroby zależą od wielu czynników:
Czynniki wpływające na rokowanie:
- Stadium choroby w momencie diagnozy
- Skuteczność leczenia przyczyny (np. abstynencja alkoholowa)
- Wystąpienie powikłań
- Wiek i stan ogólny pacjenta
- Współistnienie innych chorób
Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie mogą znacznie wydłużyć życie i poprawić jego jakość. Pacjenci z wyrównaną marskością mogą funkcjonować normalnie przez wiele lat.
Profilaktyka – jak zapobiegać marskości
Podstawowe zasady prewencji:
- Ograniczenie alkoholu do bezpiecznych dawek (kobiety: max 10g/dzień, mężczyźni: max 20g/dzień)
- Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby B
- Bezpieczne zachowania seksualne i unikanie kontaktu z krwią
- Kontrola masy ciała i leczenie cukrzycy
- Ostrożność z lekami – szczególnie paracetamolem w wysokich dawkach
- Regularne badania kontrolne u osób z grup ryzyka
Nowe perspektywy w leczeniu
Medycyna intensywnie pracuje nad nowymi metodami terapii:
- Leki antyfibrotyczne hamujące tworzenie blizn
- Terapie przeciwzapalne zmniejszające uszkodzenie wątroby
- Medycyna regeneracyjna z wykorzystaniem komórek macierzystych
- Sztuczne systemy wspomagania wątroby jako pomoc przed transplantacją
Podsumowanie
Marskość wątroby to poważna choroba, ale wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie mogą znacznie poprawić rokowanie. Kluczowe jest:
- Eliminacja przyczyny uszkodzenia wątroby
- Regularna kontrola lekarska i przestrzeganie zaleceń
- Zdrowy tryb życia i odpowiednia dieta
- Szybka reakcja na objawy powikłań
Pamiętaj, że każdy przypadek marskości jest indywidualny. Nigdy nie leczy się samodzielnie – zawsze skonsultuj się z lekarzem hepatologiem, który dobierze odpowiednią terapię.
Źródła:
[1] European Association for the Study of the Liver (EASL) Clinical Practice Guidelines on hepatocellular carcinoma, 2018
[2] American Association for the Study of Liver Diseases (AASLD) Practice Guidelines on Cirrhosis, 2021
[3] World Health Organization Global Health Observatory Data on Liver Disease, 2020
[4] Polskie Towarzystwo Gastroenterologii – Zalecenia postępowania w marskości wątroby, 2019
[5] European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) – Viral Hepatitis Surveillance Report, 2021
[6] Journal of Hepatology – Latest Research on Liver Cirrhosis Management, 2022-2023
