Nieswoiste zapalenia jelit to grupa przewlekłych chorób, które dotykają miliony ludzi na całym świecie. Charakteryzują się one uporczywym stanem zapalnym przewodu pokarmowego, który może znacząco wpłynąć na codzienne funkcjonowanie. Prawidłowe rozpoznanie i odpowiednie leczenie pozwalają jednak osiągnąć remisję choroby i powrócić do normalnej aktywności.
Spis treści
Co to są nieswoiste zapalenia jelit?
Nieswoiste zapalenia jelit (NZJ) to termin obejmujący przede wszystkim dwie główne choroby: chorobę Crohna (choroba Leśniowskiego-Crohna) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Obie należą do grupy schorzeń autoimmunologicznych, w których układ odpornościowy błędnie atakuje własne tkanki przewodu pokarmowego.
W 2019 roku na całym świecie odnotowano około 4,9 miliona przypadków nieswoistyh zapaleń jelit, przy czym największą liczbę chorych zarejstrowano w Chinach (911 405 przypadków) i USA (762 890 przypadków).
Dokładne przyczyny powstania NZJ pozostają nieznane, jednak naukowcy wskazują na połączenie czynników genetycznych i środowiskowych. Do rozwoju choroby mogą przyczyniać się:
- Predyspozycje genetyczne (występowanie choroby w rodzinie)
- Czynniki środowiskowe (styl życia, dieta, stres)
- Zaburzenia mikrobioty jelitowej
- Dysfunkcja układu immunologicznego
Główne różnice między chorobą Crohna a WZJG
| Cecha | Choroba Crohna | WZJG |
|---|---|---|
| Lokalizacja | Cały przewód pokarmowy (od jamy ustnej do odbytu) | Głównie jelito grube i odbytnica |
| Charakter zmian | Segmentowe (z obszarami zdrowymi) | Ciągłe (bez przeskoków) |
| Głębokość uszkodzeń | Wszystkie warstwy ściany jelita | Głównie błona śluzowa |
| Powikłania | Przetoki, zwężenia, ropnie | Ostre rozdęcie okrężnicy |
Objawy nieswoistyh zapaleń jelit
Objawy wspólne dla obu chorób
Podstawowe objawy jelitowe obejmują:
- Przewlekłą biegunkę – często z domieszką krwi lub śluzu
- Ból brzucha – różnej lokalizacji i natężenia
- Utratę masy ciała – związaną z zaburzeniami wchłaniania
- Osłabienie i zmęczenie
- Gorączkę – szczególnie w okresach zaostrzeń
Objawy charakterystyczne dla choroby Crohna
Choroba Crohna może manifestować się różnorodnymi objawami w zależności od lokalizacji:
- Zmiany w jamie ustnej – afty, owrzodzenia, ból dziąseł
- Ból w prawym dole biodrowym – przy zajęciu końcowego odcinka jelita cienkiego
- Trudności z przełykaniem – gdy proces zapalny dotyczy przełyku
- Zmiany w okolicy odbytu – przetoki, szczeliny, owrzodzenia
- Objawy niedrożności jelitowej – nudności, wymioty, zatrzymanie gazów i stolca
Objawy charakterystyczne dla WZJG
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego przejawia się głównie:
- Krwawymi biegunkami – często z domieszką ropy
- Parciem na stolec – uczucie niepełnego wypróżnienia
- Bólem w lewym dole biodrowym
- Częstymi wypróżnieniami – nawet do kilkunastu dziennie
Powikłania pozajelitowe
Około 30% pacjentów z NZJ doświadcza powikłań poza przewodem pokarmowym:
- Zmiany stawowe – zapalenia stawów kręgosłupa i stawów obwodowych
- Problemy skórne – rumień guzowaty, zgorzelinowe zapalenie skóry
- Choroby oczu – zapalenie tęczówki, zapalenie nadtwardówki
- Zaburzenia wątrobowe – pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
- Osteoporoza – szczególnie u osób długotrwale leczonych steroidami
Diagnostyka – jak rozpoznać chorobę?
Badania laboratoryjne
Podstawowe badania krwi mogą wykazać:
- Podwyższone wskaźniki stanu zapalnego (CRP, OB)
- Niedokrwistość (spadek liczby czerwonych krwinek)
- Zaburzenia elektrolitowe (niedobór sodu, potasu)
- Niedobory witamin (B12, kwas foliowy, żelazo)
Badanie kału – zwiększona kalprotektyna wskazuje na aktywny stan zapalny w jelitach.
Badania obrazowe
Kolonoskopia z biopsją pozostaje złotym standardem diagnostyki. Pozwala na:
- Bezpośrednią ocenę wnętrza jelita
- Pobranie wycinków do badania mikroskopowego
- Określenie rozległości i nasilenia zmian zapalnych
Dodatkowe badania obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) pomagają ocenić stan całego przewodu pokarmowego i wykryć powikłania.
Nowoczesne metody leczenia
Leczenie farmakologiczne
Leki przeciwzapalne stanowią podstawę terapii:
- Aminosalicylany (mesalazyna) – szczególnie skuteczne w WZJG
- Kortykosteroidy – do opanowywania zaostrzeń (prednizolon, budezonid)
- Leki immunosupresyjne – azatiopryna, metotreksat do długotrwałego leczenia
Terapie biologiczne – najnowsza generacja leków:
- Inhibitory TNF-α (adalimumab, infliksymab)
- Inhibitory integryn (wedolizumab)
- Inhibitory interleukiny (ustekynumab)
Te nowoczesne preparaty charakteryzują się wysoką skutecznością i dobrym profilem bezpieczeństwa, oferując nadzieję pacjentom, u których konwencjonalne leczenie okazało się nieskuteczne.
Leczenie chirurgiczne
Operacja może być konieczna w przypadku:
- Powikłań zagrażających życiu (perforacja, krwawienie)
- Braku odpowiedzi na leczenie farmakologiczne
- Niedrożności jelitowej
- Obecności przetok lub ropni
Rodzaje zabiegów obejmują resekcje odcinków jelita, wytworzenie stomii lub kolektomię z rekonstrukcją.
Rola diety i stylu życia
Zalecenia żywieniowe
Chociaż nie istnieje uniwersalna dieta dla NZJ, pewne zasady mogą pomóc:
- Unikanie pokarmów wyzwalających (indywidualnie różne)
- Suplementacja niedoborów – witamina B12, żelazo, wapń
- Odpowiednie nawodnienie – szczególnie podczas zaostrzeń
- Eliminacja produktów wysokoprzetworzonych
Modyfikacja stylu życia
Istotne elementy wsparcia to:
- Rzucenie palenia – szczególnie ważne w chorobie Crohna
- Radzenie sobie ze stresem – medytacja, terapia psychologiczna
- Regularna aktywność fizyczna – dostosowana do możliwości
- Odpowiednia ilość snu – 7-8 godzin dziennie
Rokowanie i jakość życia
Współczesne metody leczenia pozwalają osiągnąć długotrwałą remisję u większości pacjentów. Kluczowe znaczenie ma:
- Wczesne rozpoznanie i leczenie
- Regularne kontrole medyczne
- Współpraca z zespołem specjalistów
- Edukacja pacjenta i rodziny
NZJ to choroby przewlekłe, ale przy właściwym leczeniu i trosce o siebie można prowadzić normalne, aktywne życie. Ważne jest, aby nie bagatelizować objawów ze strony przewodu pokarmowego i szukać pomocy medycznej, gdy wystąpią niepokojące sygnały.
Źródła:
- Ng SC, et al. Worldwide incidence and prevalence of inflammatory bowel disease in the 21st century: a systematic review of population-based studies. Lancet. 2017;390(10114):2769-2778.
- GBD 2017 Inflammatory Bowel Disease Collaborators. The global, regional, and national burden of inflammatory bowel disease in 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2020;5(1):17-30.
- Caron B, Honap S, Peyrin-Biroulet L. Epidemiology of Inflammatory Bowel Disease across the Ages in the Era of Advanced Therapies. J Crohns Colitis. 2024;18(Suppl 2):ii3-ii15.
- Torres J, Mehandru S, Colombel JF, Peyrin-Biroulet L. Crohn’s disease. Lancet. 2017;389(10080):1741-1755.
- Ungaro R, Mehandru S, Allen PB, Peyrin-Biroulet L, Colombel JF. Ulcerative colitis. Lancet. 2017;389(10080):1756-1770.
